پژوهش فعالیتی است که با هدف بسط و گسترش فرآیند دانش و توسعه علوم کاربردی صورت می گیرد که با همین هدف بسیار ساده و روشن، ضرورت نهادینه شدن پژوهش را در اموری چون مسائل فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی امری اجتناب ناپذیر است زیرا همه پژوهشگران بر این باورند: ضرورت تمرکز مدیریت پژوهش به منظور سامان بخشی و سیاستگذاری در بالاترین سطوح / ضرورت هم آهنگی بودجه های پژوهشی در یک ردیف مستقل و افزایش آن / ضرورت و اهمیت تربیت نیروی انسانی پژوهشگر/ و پیوند میان پژوهش و تصمیم گیری از جمله مواردی است که پرداختن به فرآیندی از این دست موجب رشد و کمال پژوهش در کشور به خصوص آموزش و پرورش خواهد شد.

«گاسلین» جامعه شناس نامی سه کارکرد آشکار جامعه را اینگونه معرفی می کند: حفظ و انتقال فرهنگ (دانایی- عقاید- ارزش ها)/ نوآوری، اکتشاف و انتقال دانش نو /و قرار دادن افراد در موقعیت های مختلف درون جامعه.
بنابراین زندگی امروز را با همه فراز و نشیب هایی که دارد نمی توان بدون برنامه ریزی های زیربنایی تصور شد و نمی توان بدون برنامه ریزی بدون اهرمی به نام «پژوهش» در نظر گرفت زیرا پژوهش محور و زیربنای توسعه در هر جامعه ای است که متأسفانه فرهنگ پژوهش و استفاده کاربردی از یافته های پژوهشی هنوز در جامعه ما نهادینه نشده است و بپذیریم گسترش فرهنگ پژوهش به قصد شناخت مشکلات، موانع، فرصت ها و تهدیدهای احتمالی جامعه است و در این راه بایستی جهدو تلاش را دو چندان کرد تا فرآیند پژوهش بتواند خود را نشان دهد و این هنر تحقیق، پژوهشگران توانا را به جامعه معرفی می کند که در راستای گسترش دانش، کوشش خود را چون فصل دانایی مؤمنانه به ثمر برسانند و به قول «فردوسی» این شاعر بلند آوازه ایرانی شاید به این گونه؛

چون پرسند پرسندگان از هنر
نشاید که پاسخ دهی از گهر
گهر بی هنر ناپسند است و خوار
مرین داستان زد یکی هوشیار
توانا بود هر که دانا بود
ز دانش دل پیر برنا بود
این هدف بی تردید زمانی انتظارات را برآورده می کند که بپذیریم تشویق و ترغیب پژوهشگران و ارج گذاشتن به تلاش های آنان علاوه بر تقویت دانش و مهارت پژوهشی شان می تواند گامی مؤثر در جهت بهبود کیفیت فعالیت های پژوهشی در آموزش و پرورش باشد.
همه پژوهشگران به خصوص در ساختار آموزشی به این نتیجه رسیده اند که پژوهش به دو مفهوم در جهت بالندگی نظام آموزشی گام بر می دارد:
یکی به عنوان روش آموزشی، اجرای فعالیت های یاددهی را مؤثر ساخته و بازدهی برنامه های آموزشی را دو چندان می کند که در این شکل با طراحی برنامه های آموزشی مسأله محور، یادگیری فراگیران عمیق و پایدارتر می گردد و بینش علمی این گروه تقویت می شود.
در مفهوم دوم پژوهش به عنوان روشی کارساز برای مطالعه مسائل و مشکلات نظام آموزشی در نظر گرفته می شود که با طرح مسأله و برداشتن گام های نظم برای حل چنین فرآیندی صورت می گیرد که به هر رو بهسبب دستیابی به اهداف رفتاری بایستی جهد و تلاش را پیش رو گذاشت و با «سعدی» این شاعر همیشه ماندگار همراه شد:
صاحبدلی به مدرسه آموز خانقاه
بشکست عهد صحبت اهل طریق را
گفتم: میان عابد و عالم چه فرق بود؟
تا برگزیدی از آن، این فریق را؟
گفت: آن گلیم خویش به در می کشد ز موج
وین جهد می کند که بگیرد غریق را
پژوهش موجب افزایش آگاهی نسبت به دشواری های فرا روی نظام آموزشی و نحوه رویارویی با آن ها می گردد و در کلاس موجز پژوهش توأم با آموزش بستر توسعه و ارتقای نظام آموزشی را هموار می سازد و یک پژوهشگر سعی می کند برای دستیابی به مطالبی تازه، بدیع و مفید همواره در پی جستجو باشد و با نگرشی نو در تجزیه و تحلیل داده ها به نتیجه گیری کاربردی برسد هر چند می داند این اندیشه «مولانا» را نباید به فراموشی سپارد:
علم دریایی است بی حد و کنار
طالب علم است غواص بحار
گر هزاران سال باشد عمر او
او نگرد و سیر، خود از جستجو
باز همه پژوهشگران بر این باورند که پژوهش در حوزه علوم انسانی می تواند اساس توسعه و رشد هر جامعه ای باشد و در ایران پژوهش در حیطه بسیار اندک و غیرکاربردی است.
بی تردید امر تحقیقات با نظام آموزشی ارتباط تنگاتنگی دارد، در این ارتباط باید رویکرد «علمی نگر» را به عنوان تفکر غالب در جامعه و نظام آموزشی حاکم کرد و فضای امنی برای پژوهشگران با تغییر نگرش سنتی بوجود آورد و لزوم توجه به سه نوع پژوهش: توسعه یی/ بنیادی / و کاربردی تحقق بخشید.
در پایان این نگارش اگر با یک نگاه جزیی تر نتیجه ای ژ را در ارتباط به امر پژوهش در نظام آموزش و پرورش ایران رقم زنیم خالی از لطف نخواهد بود زیرا عقیده داریم برای نهادینه کردن فرهنگ پژوهش بایستی از مدارس شروع کرد و دانش آموزان را در این راه هم تربیت نمود و هم ترغیب – بنابراین:
اگر ما بتوانیم در ارتباط با سیاست های آموزش و پرورش به دنبال پژوهش هایی باشیم با زمینه کاربردی هم به بهبود یادگیری کمک خواهیم کرد، و هم اهداف نظام آموزشی را با سرعت بهبود خواهیم بخشید.
یکی از کوشش هایی که باید در رعایت اولویت بخشیدن به پژوهش در سطح نظام پژوهش های آموزشی صورت گیرد تربیت «پژوهشگر» است.
اگر نتایج طرحهای پژوهشی مورد استفاده قرار نگیرد، مطمئن باشیم نمی توانیم به تحقق اهداف آموزش و پرورش کمک کنیم.
منابع
طوسی، بهرام / راهنمای پژوهش و اصول علمی مقاله نویسی/ مشهد / نشر تابران / چاپ چهارم / 1380
مولایی، عزیزاله- ماه منظر علی اکبروند / هنر پژوهش / نشر رسانش / چاپ اول / 1383
آریان پور، امیرحسین / آیین پژوهش / تهران / نشر گستره / چاپ چهارم / 1378