شورای حل اختلاف، طرحی برای کاهش مراجعات مردم به محاکم قضایی است. طبق قانون، این هدف  به وسیله رفع اختلافات محلی و حل و فصل امور بدون ماهیت قضایی یا اموری که ماهیت قضایی آنها پیچیدگی زیادی ندارند عملی می شود. همچنین شوراهای حل اختلاف عمومی و تخصصی به تدریج و طبق مقررات قانونی از سطح استان تا روستا تشکیل شده است یا می شود. این شوراها تحت نظارت قوه قضاییه فعالیت دارند و حدود وظایف و اختیارات آنها در قانون آمده است. این یادداشت به حدود صلاحیت شورای حل اختلاف می پردازد؛ اما برای بررسی پرونده قضایی یا مشکل حقوقی خویش همیشه می توانید از بنیاد وکلا کمک بگیرید که چند هزار وکیل حرفه ای و باتجربه عضو آن هستند.

حدود صلاحیت شورای حل اختلاف

موضوع حل اختلاف و داوری، از آغاز قانون گذاری مدون در ایران مد نظر بوده است؛ از قانون حکمیت اجباری (۱۳۰۶)، قانون خانه انصاف (۱۳۴۴)، شورای داوری (۱۳۵۶)، قاضی تحکیم در دادگاه های عمومی و انقلاب (۱۳۷۳) تا اولین تکلیف قانونی برای تشکیل شورای حل اختلاف در ماده ۱۸۹ قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، مصوب سال ۱۳۷۹.

آخرین قانون و آیین نامه اجرایی شورای حل اختلاف

بر اساس ماده ۱۸۹ برنامه سوم توسعه، اولین آیین نامه اجرایی شورای حل اختلاف در ۱۵ اردی بهشت ۱۳۸۱ توسط دولت تصویب می شود. سپس در ۱۶ فروردین ۱۳۸۸ آیین نامه جدید توسط قوه قضاییه تصویب می گردد. در ادامه، قانون شوراهای حل اختلاف را مجلس برای مدت سه سال آزمایشی در ۱۹ دی ۱۳۹۴ تصویب می کند. آیین نامه اجرایی این قانون، مستند به ماده ۴۶ آن یک سال بعد و در ۴ دی ۱۳۹۵ به تصویب رییس قوه قضاییه می رسد. قبل از پایان مدت سه سال آزمایشی قانون شورای حل اختلاف در ۲۲ بهمن ۱۳۹۸، مجلس بر اساس لایحه دو فوریتی دولت، قانون تمدید مهلت اجرای آزمایشی قانون شوراهای حل اختلاف را برای یک سال دیگر در یکم بهمن ۱۳۹۸ تصویب می کند. در نهایت، به موجب قانون بودجه سال ۱۴۰۰ کل کشور، مجلس مهلت اجرای آزمایشی این قانون را تا تاریخ انقضا در سال ۱۴۰۰ تمدید می کند. مسائل و مشکلات حقوقی خود را با مشاوره حقوقی تلفنی بنیاد وکلا حل وفصل کنید؛ زیرا متخصصان حقوقی از آخرین قوانین و اصطلاحات آن باخبرند و در کوتاه ترین زمان ممکن بهترین راهکار قانونی را پیشنهاد می دهند.  

حدود صلاحیت شورای حل اختلاف ۱۴۰۰

با توجه به تاریخچه شورای حل اختلاف که در بالا آمد حدود صلاحیت و اختیارات این شورا را بر اساس قانون مصوب سال ۱۳۹۴ و آیین نامه اجرایی مصوب سال ۱۳۹۵ بررسی می کنیم. طبق ماده ۸ قانون شورای حل اختلاف، وظیفه این شورا برقراری صلح و سازش میان طرفین دعواست. در همین ماده حدود صلاحیت شورا به صورت کلی بیان شده و جزئیات بیشتر در آیین نامه اجرایی آن آمده است.

۱. حل اختلاف اشخاص غیر دولتی

مطابق ماده ۱ قانون شورای حل اختلاف، وظیفه این شورا، حل اختلاف و برقراری صلح و سازش بین اشخاص حقیقی و حقوقی غیردولتی است. بنابراین اگر یک طرف دعوا، شخص حقوقی دولتی باشد، رسیدگی به آن در حدود صلاحیت شورای حل اختلاف نیست.

۲ . حوزه صلاحیت محلی

شوراهای حل اختلاف به تدریج در شهرها و روستاها و بسته به نیاز تشکیل می شود. همچنین حوزه صلاحیت هر شورا منطبق با حوزه قضایی محل تشکیل آن و توسط رییس حوزه قضایی مربوط تعیین می گردد. طبق قانون، صلاحیت شوراهای حل اختلاف روستا که در روستا مستقر هستند صرفاً صلح و سازش است.

۳. رضایت طرفین برای رسیدگی در شورا

حل اختلاف در این شورا باید بر اساس تراضی طرفین برای رسیدگی به دعوا در آن شورا باشد. بر این اساس، اگر پرونده به درخواست یک طرف دعوا تشکیل شود، طرف دوم تا پایان جلسه اول رسیدگی می تواند عدم تمایل خود را نسبت به رسیدگی توسط شورا اعلام کند. در این صورت، شورا رسیدگی را متوقف، پرونده را بایگانی و طرفین را به مراجع صالح راهنمایی می کند. این عدم رضایت می تواند با حضور درخواست کننده یا وکیل دادگستری یا نماینده قانونی وی در شورا یا با درخواست کتبی او اعلام شود.

۴. رسیدگی به امور مدنی و حقوقی نه کیفری

طبق قانون، شورای حل اختلاف در همان اختیارات قانونی خودش، تنها در امور مدنی و حقوقی صلاحیت رسیدگی دارد. همچنین مجاز به صدور حکم شلاق و حبس نیست. مشاوره آنلاین حقوقی بنیاد وکلا ، راه سریع و مطمئن برای بررسی پرونده های قضایی در حوزه  جرایم کیفری است.

۵. رسیدگی به جرایم قابل گذشت

رسیدگی به همه جرایم قابل گذشت، در حوزه صلاحیت شورای حل اختلاف است، البته مطابق جرایم قابل گذشتی که در قانون مجازات اسلامی یا قوانین موضوعه دیگر بیان شده است.

۶. رسیدگی به جنبه خصوصی جرایم غیرقابل گذشت

در جرایم غیرقابل گذشت، جنبه خصوصی آن قابل رسیدگی در شورای حل اختلاف است و البته رافع و مانع رسیدگی به جنبه عمومی آن جرایم و اقدام مدعی العموم نخواهد بود.

۷ . دعاوی مالی اموال منقول نه غیر منقول تا نصاب معین

دعاوی مالی درباره اموال منقول، آن هم تا سقف ۲۰ (بیست) میلیون تومان، در شورای حل اختلاف رسیدگی می گردد. بنابراین دعاوی مالی اموال منقول بیش از این مبلغ یا مربوط به اموال غیرمنقول، مانند ملک و زمین، در حوزه صلاحیت این شورا نیست.

۸. تخلیه اماکن استیجاری بدون سرقفلی

شورای حل اختلاف در دعاوی مربوط به اجاره، تنها می تواند درباره تخلیه خود ملک استیجاری تصمیم بگیرد. همچنین صلاحیت رسیدگی به اجاره اماکن تجاری را که در آن سرقفلی یا حق کسب و پیشه مطرح است ندارد.

۹. تعدیل اجاره بها

دعاوی تعدیل اجاره بها به شرطی که در رابطه با خود قرارداد اجاره اختلافی وجود نداشته باشد، به شورای حل اختلاف مربوط است.

۱۰. گواهی حصر وراثت

شورای حل اختلاف می تواند درباره صدور گواهی حصر وراثت، تحریر ترکه، مهر و موم ترکه و رفع آن به دعاوی رسیدگی کند.

۱۱. ادعای اعسار در احکام شورای حل اختلاف

اگر شورای حل اختلاف نسبت به اصل دعوایی رسیدگی و حکم صادر کند، در همان پرونده اگر شخص محکوم ادعای اعسار در پرداخت کند، صلاحیت رسیدگی دارد.

۱۲. دعاوی جهیزیه، مهریه و نفقه تا نصاب معین

دعاوی خانواده تنها در مورد جهیزیه، مهریه و نفقه و تا سقف ۲۰ (بیست) میلیون تومان، اگر مشمول ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده (مصوب ۱۳۹۱) نباشد، توسط شورای حل اختلاف رسیدگی می گردد.  

۱۳. تأمین دلیل

تأمین دلیل یعنی دلایل و مدارکی را که جهت طرح دعوا به آنها نیاز است، تا زمان اقامه دعوا حفظ گردد. اکنون تقاضای تأمین دلیل از طریق شورای حل اختلاف محل صورت می گیرد نه دادگاه. همچنین برای صدور قرار تأمین دلیل، به تشکیل جلسه رسیدگی احتیاج نیست.

۱۴. برخی از جرائم تعزیری

جرایم تعزیری که در قانون برای آن مجازات نقدی درجه هشت (یعنی جریمه نقدی تا یک میلیون تومان) مشخص شده است قابل طرح و رسیدگی در شورای حل اختلاف است.

۱۵. دعاوی خارج از صلاحیت

وقتی از حدود صلاحیت شورای حل اختلاف صحبت می کنیم آنچه به تصریح قانون خارج از حوزه صلاحیت آن است نیز به حدود صلاحیت این شورا مربوط می شود. این دعاوی حتی با توافق و تراضی طرفین دعوا، در این شورا رسیدگی نمی گردد. ۱. اختلاف در اصل نکاح، طلاق، فسخ نکاح، رجوع در طلاق رجعی و نسب. ۲. اختلاف در اصل وقفیت، وصیت و تولیت. ۳. دعاوی مربوط به حجر و ورشکستگی. ۴. دعاوی راجع به اموال دولتی یا عمومی (اموال عمومی موضوع ماده ۳ قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب ۱۳۸۶). ۵. اموری که به موجب قوانین دیگر در صلاحیت مراجع اختصاصی یا مراجع قضایی غیر دادگستری است.

نکات حقوقی بیشتر در سایت بنیاد وکلا

در پایان یادداشت، به سه نکته حقوقی که به صلاحیت شورای حل اختلاف ارتباط دارد و در قانون یا آیین نامه اجرایی آن آمده است توجه کنید. ۱. در کلیه دعاوی خانوادگی و سایر دعاوی مدنی و جرائم قابل گذشت، مرجع قضایی رسیدگی ‏کننده به آنها می تواند با هدف صلح و سازش، این پرونده ها را فقط یک بار و برای مدت حداکثر سه ماه به شورای حل اختلاف ارجاع دهد. ۲. چنانچه برای مواردی که این شورا نسبت به آنها صلاحیت رسیدگی دارد، حکم قطعی صادر گشته است، این شورا به درخواست طرفین دعوا می تواند برای صلح و سازش اقدام کند. ۳. مراجع قضایی درباره دعاوی، درخواست ها و شکایاتی که در صلاحیت شورای حل اختلاف است، وظیفه ندارند و مراجعان را به شورای حل اختلاف هدایت می کنند.