خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه*: پیش از هر چیز باید دانست و پذیرفت که مساله اقلیم و محیط زیست تنها به سطح استان ها محدود نمی شود، بلکه مسئله در سطح ملی و فراملی مطرح است. به طور مشخص متغیرهای قدرت (رانت و منافع سیاسی قبیله ای) و عدم توجه به نظام دانش بوم گرایانه و آمایش سرزمینی در امر توسعه به عنوان اصلی ترین عوامل در تهدیداتِ زیستی، اقتصادی، اجتماعی و امنیتی است که کمترین تبعات آن بیکاری، اعتراض گسترده کشاورزان و نزاع های بین استانیِ مردم بر سر آب خواهد بود.

مساله زاینده رود را باید در همین چارچوب در نظر گرفت . یعنی بی توجهی به ریشه های نظام دانش بوم گرایانه و اقلیمی در استان اصفهان و تاسیس صنایع و دریافت امکانات متعدد با قدرت، نفوذ و رانت سرمایه داری که نسبت جدی با مافیای مبهم آب دارد. مسئله اصفهان تاسیس و گسترش صنایع آب بر فولاد و کاشی و کشاورزی سنتی آن است که در سالیان قبل با اهداف توسعه ای و امنیتی صورت پذیرفت. سیاست هایی که به پروژه انتقال آب از سرچشمه های کارون و چهارمحال بختیاری به اصفهان و یزد منتهی شد و تبعات جبران ناپذیری را داشته است. جالب است که در سالیان اخیر اصفهان حتی داعیه پایتخت شدن در کشور را هم داشته است. یعنی در کویر هم به دنبال تاسیس و گسترش صنایع متعدد هست، هم کشاورزی سنتی را گسترش می دهد، هم می خواهد گردشگری و گسترش فضای سبز شهری را داشته باشد و هم اینکه اگر امکانی داشته باشد به دنبال انتقال پایتخت در کشور است.

پرسش این است که آیا وسط کویر محل تاسیس و گسترش صنایع فولاد و کاشی و… است؟! همان گونه که قبلاً اشاره کردیم مسئله صرفاً به اصفهان محدود نمی شود. این مسئله در کاشان، یزد، کرمان و سمنان و… هم وجود دارد و از این حیث مسئله ای ملی و برآمده از رویکردی خاص است. از آن گذشته، آیا وسط کویر جای کشت برنج است؟! آن هم نه به صورت محدود؛ در سطح وسیعی حدود ۵۳۰۰ هکتار؟؟!! اصلاً به فرض دولت با دستور و انتقال موقتی آب، مسئله زاینده رود را به تعویق بیاندازد؛ با شاخص آلودگی هوا که حدوداً بر روی ۲۰۰ قرار گرفته است، چه می کنید؟ نمی شود با قدرت و عدم توجه به نظام دانش بوم گرایانه، تمرکزگرایی ایجاد کرد و به تبعات ناشی از آن هم معترض بود! نباید اشتباه شود، همانگونه که از چارچوب بحث مشخص است نگارنده کمترین ایراد را متوجه کشاورزان و مردم عادی می داند.

مسئله سد فینسک و رودخانه تجن، سدهایی که به انتقال سرچشمه های تالار یا تِلار (خطیر کوه و چاشم) مربوط می شود نیز از هم جنس هستند، سد کسیلیان که به شیرگاه و زیرآب مربوط است و نیز سد گلورد که بر روی مهربان رود قرار گرفته و به نکا و بهشهر مربوط می شود، همه از منابع آبی البرز تامین می شود. این موارد بلا و مصیبت مشابه ای است که توسط مافیای آبِ سمنان قرار است بر سر مازندران بیاید.

مسئله کویرسازی مازندران به پروژه انتقال آب از سرچشمه های مازندران به سمنان و تامین آب صنایع متعدد آب بر و ایجاد فضای سبز و توسعه نامتعارف شهری و… مربوط است. ریشه های این مسئله مانند دیگر موارد به مافیای پیچیده و مبهم آب، منافع سیاسی قبیله ایِ نمایندگان، شرکت های عمرانی، رانت های دریافت شده از دو دولت گذشته، دور زدن امر زیست محیطی و عدم توجه به نظام دانش بوم گرایانه برمی گردد.

شاید عده ای تصور کنند که برای بحران آب در کشور تلاشی نشده است؛ اما مسئله اساسی این است که بدون در نظر گرفتن اقلیم و وضع تاریخی تمدنی مان، زیاد کار انجام شده است! بنابراین مسئله در سطح وسیع تر و کلان تر آن به توسعه رانتی، مافیای پیچیده آب، نگاه رمانتیک و سانتیمانتال ما به امر توسعه بر می گردد. روی هم رفته مخالف ها برای تاسیس سدهای مختلف به ویژه سد فینسک بر روی منابع آبی البرز در همین چارچوب است. تکمیل پروژه نیمه تمام کویرسازی مازندران توسط صنایع غول پیکر، بی رحم، خشن سرمایه داری به مراتب تبعات سنگین تری از زاینده رود را در پی خواهد داشت. صاحبان صنایعی که اعتقاد دارند اگر برای چرخیدن چرخ صنایع، بخشی از کارگران و کشاورزان زیر چرخ دنده های آن له شوند، اشکالی ندارد و اساساً توسعه و رشد نیازمند قربانی است.

*مرتضی ولی نژاد