بصیرت

یکی از موضوعاتی که مقام معظم رهبری  همواره به آن تاکید داشته اند ،مفهوم "بصیرت "و ضرورت برخورداری و بهره مندی از آن به عنوان "تنها راه برای گمراه نشدن در گردو غبار ایجاد شده بر اثر فتنه " است.

ضرورت بصیرت

در قلمرو تاریخ، جوامع بشری، با شرایطی رو به رو شده اند که حق و باطل درهم آمیخته بود و مردم دچار فتنه های بزرگ شده بودند؛ فتنه هایی که پیامد آن انحراف مردم از مسیر حق بود. جوامع اسلامی نیز از این حادثه مصون نماندند. دشمنان اسلام با آمیختن حق و باطل و ایجاد شک و شبهه در دلها و ذهن ها ، در پی آن بودند که اهداف استعماری  خود را با دور ساختن جوامع اسلامی از مسیر تعالی  و به تاراج بردن فکر و فرهنگ اصیل اسلامی، عملی کنند. فضای فتنه را فضای شبهه می گویند؛ چرا که در این فضا حق و باطل با هم ممزوج می شود و تمایز و تمیز دادن این دو از هم کاری سخت و دشوار می شود.  قرآن کریم در سوره "آل عمران آیه 7"  ترفند فتنه گران را چنین بیان می کند :

... اما آنها که در قلبهایشان انحراف هست، به دنبال متشابهات اند تا فتنه انگیزی کنند (ومردم را گمراه سازند) و تفسیر (نادرستی) برای آن می طلبند، در حالی که تفسیر آنها را جز خداوند و راسخان در علم نمی دانند.

از اینرو، خداوند متعال  در سوره "بقره آیه 43" به مسلمانان سفارش می کند که از درآمیختن حق به باطل بپرهیزید و اگر حقیقت را شناختند، پنهان نکنند . از آنجا که در جریان فتنه، نقش افکار عمومی در شکل گیری و پایداری یا زوال حکومتها و جریانها انکارناپذیر است،  باید در قلمرو شناخت و بینش، بصیرت کامل داشته باشند تا در فتنه ها و آزمون های الهی سرفراز بیرون آیند. البته خواص جامعه، نقش بسزایی در بصیرت افکار عمومی ایفا می کنند و در مرتبۀ نخست، با بصیرت بخشی، دشمنان حق را در بهره وری ناشایست از غفلت و ساده دلی مردم در جامعۀ اسلامی ناکام بگذارند. تاریخ بهترین گواه بر این است که سستی ایمان، دنیا طلبی و بی بصیرتی زمامداران وخواص، جوامع خواهان کمال را به بیراهه کشانده اند. بنابراین، به طور کلی اهمیت وضرورت بصیرت را در گذر از فتنه ها باید جست. بصیرت مجموعهایی از شناخت صحیح و عمیق، باور قلبی (ایمان)، مهار گرایش های منفی و تشخیص مصداق حق است

شاخص های بصیرت

1 )شناخت صحیح و عمیق

یک شاخص  بصیرت، بینش و شناخت عمیق دربارة حق و حقیقت است. پس باید دید منظور از حق و حقیقت چیست و چه شناختی در بصیرت حائز اهمیت است.

در قلمرو جهان بینی اسلام، محور اصلی شناخت بشر برای تحقق بصیرت خداوند است. در واقع اهمیت خداشناسی از آن رو، است که همه از خداییم و به سوی خداوند باز می گردیم، این بینش در حیات فردی و اجتماعی و در تمام شئون زندگی انسان  اثرگذار است و جهت دهندة گرایشها، انگیزه ها، داوری ها و همه کنش ها و رفتارهای آدمی  است.

2) ایمان و باور قلبی

"ایمان"، تنها یک «کلمه» نیست، بلکه یک باور قلبی است. باوری که به زندگی انسان جهت می دهد و در چگونه زیستن او نقشی مهمّ دارد و محور ارزش گذاری برای اندیشه ها و عملکردهای مردم است.

3 )مدیریت حب و بغض ها

انسان موجودی است که هم گرایشهای مثبت، مانند خد اجویی، کمال خواهی و انسان دوستی دارد و هم گرایشهای منفی، همچون حب به جاه، ثروت و مقام . گرایش ها و خواسته های منفی همان گرایشهای نفسانی و خواسته های شیطانی است. اگر انسان عقل خود را حا کم برامیال نفسانی خود نکند و نفس خو یش را در اختیار این نوع خواسته های نفسانی و شیطانی بگذارد، طبیعی است ارادة او به رفتاری تعلق بگیرد که وی را به کمال نرساند و او را از رفتار بصیرت گونه دور کند. از این رو، اولین شرط تحقق بصیرت، مدیریت حب ها و بغض های بشری است.

تشخیص مصداق حق

بسیاری از افراد جامعه به ویژه خواص، حق را می شناسند و به آن ایمان دارند و در زندگی خود تقوا پیشه کرده اند ، با این حال در جریان های سیاسی  اجتماعی به ویژه در رویدادهای فتنه خیز، رفتاری به دور از بصیرت از آنان سر میزند. در طول تاریخ این گونه رفتارها در جوامع اسلامی فراوان دیده شده و تاریخ، گواه روشنی بر این بی بصیرتی بوده است. البته این مؤلفۀ بصیرت بیشتر در خواص بروز و نمود دارد و عموم مردم اگر درمصداق حق و حقیقت اشتباهی داشته باشند، ناشی از اشتباه خواص است؛ چرا که به حکم عقل و حکم شرع، غیرمتخصص باید در امور خود نزد متخصص برود و اگر متخصص وکارشناسان یا به تعبیر قرآن بصیرت کافی نداشته باشند، مراجعه کنندگان نیز  گرفتار بی بصیرتی خواهند شد.

عواملی که باعث می شود انسان در شناخت حق و حقیقت دچار اشتباه شود :

یکی از عوامل اشتباه در تشخیص شاخص حق ، حق جلوه دادن باطل و مشتبه سازی جریان باطل به تصویر حق، برای افکار عمومی است. سردمداران باطل برای رسیدن به مقصود خود ابا ندارند که از هر ابزاری بهره بگیرند تا اذهان مردم را به خود جلب کنند و توجیهی برای کارهایشان بیابند. آنان از ابزار های رنگارنگ تبلیغاتی و موقعیت افراد سرشناس سود می جویند تا جریان را به نفع خود پیش ببرند و با حق جلوه دادن ا فکار و اندیشه های خود، عموم مردم و خواص را در تطبیق مصداق، به اشتباه بیندازند. امام علی(ع)  در این خصوص می فرمایند: هرگاه که فتنه ها ایجاد شوند، حق و باطل مشتبه شوند و آنگاه که پشت کنند ، روی نشان دهند. همانا که فتنه ها را موجی هست همانند موج دریا و گرد بادی هست همچون گرد باد طوفان که به سرزمینی درآید و از سرزمینی بگذرد.

تشخیص ندادن مصداق حق و بی بصیرتی مردم از آنجا ناشی می شد که متولیان جریان باطل، با ترفندهای رنگانگ، باطل را برای مردم حق جلوه دادند و در مشتبه سازی جریان باطل به تصویر حق، موفق شدند که افکار عمومی را به همان سویی بکشانند که خود می خواستند.

شخصیت زدگی یکی دیگر از عوامل تشخیص ندادن حق و مسیر آن است .این امر، طبیعی است که انسانها در طول زندگی خود مجذوب شخصیت های علمی، فرهنگی و انقلابی می شوند. گذشتۀ درخشان و چهرة موجه و انقلابی اینگونه افراد، دلیل گرایش و جذب مردم به آنهاست، ولی این پیشینه و ویژگی ، حق مداری و حق گویی شخصیت ها را ضمانت نمی کند. از اینرو، نباید حق و حقیقت را به شخصیت ها و افراد شناخت، بلکه باید حق را شناخت و با محک حق، عیار شخصیت ها را روشن ساخت.

فضای مسموم و آلوده نیز از عوامل ممزوج شدن حق و باطل است .تاریخ پر از داستان فرصت طلبانی است که با مسموم کردن فضا و جو اجتماع، در صدد بودند عموم مردم و حتی خواص را از شناختن مصداق حق و حقیقت دور و امر را بر آنان مشتبه کنند. اینان با ترفندها و ابزارهای گوناگون اعم از تبلیغ، تطمیع و تهدید هدف خود را عملی کردند و انسانها را از مسیر کمال انسانی، بیرون بردند و در مسیر گمراهی قرار دادند.

برخی افراد هنگامی که در متن و مرکز فتنه قرار می گیرند ، نمی توانند مصداق حق را درست تشخیص دهند. این نکته بدین معنا نیست که انسان نباید در متن فتنه قرار گیرد و از رویدادهای فتنه جو فراری باشد، بلکه یعنی انسان باید به رخدادهای پیرامونش، نگرش بیرونی داشته باشد. در واقع برای داوری و قضاوت در حوادث فتنه خیز، برون نگر و کل نگر و جامع نگر باشد، نه درون نگر و جزیی نگر.  درون نگری و جزئی نگری آرام آرام انسان را با فتنه و فتنه جویان همراه می کند ، قدرت تشخیص حق را از انسان می گیرد و انسان را را دچار سرگشتگی می کند .

بنابراین بصیرت مطلق دانایی نیست، بلکه هوشیاری کامل و دید درونی است که باعث می شود انسان در جریان فتنه ها چراغی و شاخصی و معیاری داشته باشد  تا حق را از باطل تشخیص دهد. اینجاست که فرمایش حضرت علی (ع) را باید توجه کرد که : آن کس در هنگام فتنه ها بینش داشته باشد درهای حکمت به روی او باز می شود.

زمان رضایی، کارشناس ارشد علوم سیاسی