در نگرش انقلابی ـ با رویکرد انقلاب اسلامی ـ مهمترین عنصر تعیین کننده در رفتارهای شخص انقلابی «تکلیف گرایی» است. به گونه ای که شخص انقلابی بیش از هر دغدغه ای نگران عمل کردن به تکلیف خویش است. این مسأله فرع بر دو نکته است :
1. شناخت تکلیف ،
2. عمل کردن به آن .

 

در برخی از مواقع و مواضع انقلاب ـ مانند وضیعت جنگ ـ وظیفه شخص انقلابی واضح است. اما گاهی انسانها بیش از آنکه در عمل کردن به تکیلف خودشان کوتاهی کنند در شناخت و تشخیص وظیفه خود دچار اشتباه می شوند. این مساله ای است که به نظر می رسد امروزه نیز ما به آن دچار شده ایم. به عنوان مثال، وضعیت کاندیدها در زمان انتخابات که همگی از روی وظیفه در صحنه حاضر شده اند! نمونه ای از این آشفتگی فکری ـ رفتاری است.

 

حال نکته این است که ما به عنوان یک انقلابی نسل سومی که کم و بیش در عرصه های اجتماعی حاضر هستیم چه وظیفه ای بر عهده داریم؟

 

آن چیزی که امروز پس از سی سال بیش از هر چیز از نهادهای رسمی و دولتی ـ فارغ از دولت فعلی و دولت های قبلی ـ دیده می شود ارائه بیلان های کاری و آمارهایی است که هوش از سر هر شنونده ای می برد. به به و چه چه هایی که همه مان نسبت به درست بودن شان بدبین و حتی گاه به نادرست بودن شان آگاهی کامل داریم. مساله ای که احیاناً با مسائل نفسانی و دنیایی نیز آغشته شده و «توجیه المسائل»هایی را رقم می زند که در مقابل « توضیح المسائل» انقلاب اسلامی است.

 

توجیهاتی که انقلاب را از مسیر اصلی خویش که مبتنی بر دو عنصر:
1. اسلام به عنوان غایت ، و
2. مردم گرایی به مثابه ابزار این غایت است خارج می کند.

 

هر گونه فاصله گرفتن از غایت انقلاب ـ اسلام ـ و ابزرار دستیابی به آن ـ مردم گرایی ـ در واقع انحراف در مسیر حکومتی است که درصدد فراهم کردن مقدمات ظهور است و همین مساله می تواند تا حدی اهمیت موضوع منتقد بودن را نشان دهد. انقلابی که گاه ـ بخوانید غالباً ـ از طرف دوستان نادان و دائما از سوی دشمنان دانا مورد هجمه واقع می شود.

 

به نظر می رسد مهمترین وظیفه یک نسل سومی انقلاب بازخوانی مجدد آرمان ها و اهداف این انقلاب و بیان مجدد آنها در قالب انتقادهایی سازنده است. انتقادهایی که می توان آنها را همان مطالباتی دانست که رهبر انقلاب وظیفه پیگری آنها را به جوانان خصوصا اقشار دانشجو و … محوّل کردند.

 

اما انتقاد از این جهت مورد تاکید است که:

 

1. بیان کلی آرمان های انقلاب نه تنها مشکلی را حل نمی کند بلکه از سویی موجب ایجاد و ترویج فضای شعارگرایی خواهد شد درحالیکه رویکرد انتقادی علاوه بر آنکه به بیان آرمان ها و اهداف اصلی انقلاب می پردازد ، آنها را در بستری عینی و واقعی مورد مداقه قرار می دهد و سعی می کند از شکست های پیشین پلی به سوی پیروزی بزند.

 

2. فضای انتقادی موجب رشد عقلانیت اجتماعی خواهد شد که فارغ از به دست آمدن اهداف دیگر خود امری پسندیده است. فضایی که شخص خواهد دانست گفته هایش به زیر ذره بین انتقادی دیگران نگریسته خواهد شد. خود این خصوصیت باعث می شود که هر کسی به خود اجازه ندهد بیهوده و به گتره دهان به انتقاد بگشاید و فضای سیاه نمایی را ایجاد کند. چراکه هر انتقاد و منتقدی را نیز منتقدینی است هوشیار!

 

3. انتقاد در جامعه موجب خواهد شد که مسئولین امر و صاحبان قدرت دائم در افعال خود تامّل کرده و پیش از هر کاری نسبت به توابع آن و نسبت آن با آرمانهای اصلی انقلاب فکر کنند و بدانند که در صورت نداشتن توضیح مناسب برای کارهای خود از سوی اذهان عمومی که به برکت رویکرد انتقادی به عقلانیتی جمعی نیز رسیده است مورد بازخواست واقع خواهند شد.

 

4. انتقاد، موجب تبدیل شدن تهدیدها به فرصت ها خواهد شد. به این معنا که اگر ما نقاط ضعف مان را خود بیان کنیم در واقع فرصتی برای اصلاح به نیروهای انقلاب هدیه داده ایم. برای فهمیدن اهمیت این نکته توجه به تجربه برنامه « راز » بسیار آموزنده است. خصوصاً آن بخشی که مربوط به خرمشهر و آبادان بود.

 

مرتضی روحانی / مرکز اسناد انقلاب