آداب صحیح غذا خوردن در اسلام

شروع با نام خدا و دعا؛ و ختم با حمد خدا

پیامبر اکرم هم چون دیگر کارها، خوردن و آشامیدن را نیز با جارى کردن نام خدا بر زبان آغاز مى کردند. پیش از این ، از آن حضرت نقل شد که مى فرمودند: هنگامى که غذا چهار ویژگى بیابد کامل شود: حلال باشد، و دستانى که از آن مى خورند زیاد باشند، و با بسم الله آغاز شود، و با حمد ختم شود.( برقی، همان، ج 2، ص 398)

هنگامى که مقابل حضرت غذا نهاده مى شد مى فرمود:

بسم الله، خدایا آن را نعمتى مورد سپاس قرار ده که به واسطه اش نعمت بهشت را دریابیم .

و یا مى فرمود:

بسم الله، خدایا در آن چه به ما روزى کرده اى برکت عطا کن وآن را استمرار بخش .( طبرسی، همان، ص 27 و مجلسی، همان، ج 16، ص 242-241)

نکته قابل توجه در این روایت این است که برخلاف عادت رایج ، پیامبر اکرم پیش از شروع غذا دست به دعا بر مى داشته است که قابل حمل بر پیش دستى در شکر پیش از تنعم و در آستانه آن است .

آن حضرت به وقت نوشیدن نیز نام خدا و دعا را در ابتدا، و حمد خدا را در پایان بر زبان جارى مى ساخت ، و چون آب را در سه نفس مى نوشید، لذا سه بسم الله و سه حمد است (طبرسی، همان، ص 31 و مجلسی، همان، ج

16، ص 246) و هنگام شروع به نوشیدن ، چنین دعامى کرد:

حمد خدایى را که نازل کننده آب از آسمان ، و تبدیل کننده امور است به هرگونه که بخواهد. به نام خدا که بهترین نام هاست .(طبرسی، همان، ص 151 و مجلسی، همان، ج 16، ص 475)

در روایت امام صادق (علیه السلام) از پدران گرامى اش از امیرالمۆمنین (علیه السلام) نیز آمده است :

بارها دیدم پیامبر اکرم … هنگام نوشیدن ، سه بار نفس مى کشید، و با شروع به نوشیدن ، بسم الله، و درپایان آن حمد خدا مى گفت .( تمیمى مغربی، همان، ج 2، ص 130، ح 453)

بنا به نقلى دیگر، پیامبر اکرم هنگام نوشیدن شیر مى فرمود:

خدایا، براى ما در آن برکت ده و بیشتر از این روزى کن .

و هنگام نوشیدن آب مى فرمود:

حمد خدایى را که با رحمتش ما را از آب گوارا و زلال سیراب کرد و به واسطه گناهانمان ، آب شور و تلخ بر ماننوشانید.( همان، ح 456)

نوشیدن در سه جرعه

روش و سیره پیامبر اکرم در نوشیدن ، چنین بود که هر وعده نوشیدن را در سه جرعه تقسیم مى کرد، و در هر جرعه نیز نام و حمد الهى را بر زبان جارى مى نمود. در روایات معصومان(علیهم السلام)،تفاوت انسان و حیوانات

در نوع نوشیدن ، چنین معرفى شده است که انسان هم چون بهائم به یک باره آب ننوشد. ازامام باقر و امام صادق ”، نقل شده است که فرمودند: نوشیدن در سه نفس بهتر از یک نفس است . و آن دو بزرگوار اکراه داشتند از این که

انسان ، هم چون شترِ بسیار تشنه سر در آب فرو بَرَد و سر بر ندارد تا سیراب شود.( تمیمى مغربی، همان، ج 2، ص 130، ح 454) اما از ابن عباس نقل شده است که پیامبر اکرم هنگام نوشیدن ، دو بار نفس مى کشید.( همان)

نیز بنا به نقلى از طبرسى ، آن حضرت گاه با یک نفس مى نوشید. البته این دو روایت را مى توان بر مواردى حمل کرد که حضرت آب اندکى مى نوشیده و نوشیدن با سه نفس لزومى نداشته است .

پرهیز از نوشیدن از داخل ظرف

از دیگر آداب نوشیدن که مورد تأکید پیامبر اکرم … بود، پرهیز از نوشیدن از داخل ظرف است . آن حضرت هنگامى که مردى را دیدند که دهان در آب کرده و هم چون حیوانات از وسط آب مى نوشد به وى فرمودند:

آیا مثل بهائم سر در آب کرده و مى نوشى ؟ اگر ظرف ندارى با دستانت بنوش که از پاکیزه ترین ظروف تو به شمارمى روند.( تمیمى مغربی، همان، ج 2، ص 130، ح 451)

از دیگر شیوه هاى پیامبر… در نوشیدن ، این بود که آب را با حال مکیدن تناول مى نمود ومى فرمود:

آب را با مکیدن بنوشید و به یک باره سر نکشید که موجب درد کبد مى شود.( همان، ح 452 و طبرسی، همان، ص 31)

امروزه نیز از نظر علمى ثابت شده که نوشیدن تدریجى آب در رفع تشنگى مۆثرتر است .

شروع قبل از دیگران و ختم بعد از دیگران

این ویژگى ـ به خصوص ـ در آن جا که دیگران میهمان حضرت بودند، بیشتر نمود مى یافت .( همان، ص 23)

روشن است که این اقدام حضرت نه براى پرخورى ، بلکه براى رفع حجب و حیا در میهمان ، و آسودگى وى در خوردن بود. این صفت نیز از ظرافت خاص اخلاقى برخوردار است و همواره مى تواند مورد توجه پیروان آن

حضرت باشد.

خوردن و آشامیدن با دست راست

در فرهنگ دینى ما دست راست به عنوان نماد و سمبل یُمن و برکت مطرح است . در قرآن کریم «اصحاب المیمنه » یا«اصحاب الیمین » به فلاح و رستگارى معرفى شده اند، و نیز آمده است که نامة اعمال نیکان نیز به دست

راست ایشان داده مى شود.( فَأَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ ما أَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ ... فِى جَنَّاتِ النَّعِیمِ...» (واقعه(56) آیه 8)؛ «وَ أَمَّا إِنْ کانَ مِنْ أَصْحابِ الْیَمِینِ فسلام لک من اصحاب الیمین...» (همان، آیه 90)؛ «فَأَمَّا مَنْ أُوتِیَ کِتابَهُ

بِیَمِینِهِ * فَسَوْفَ یُحاسَبُ حِساباً یَسِیراً...» (انشقاق (84) آیه 7).

پیامبر اکرم نیز کارها، از جمله خوردن و آشامیدن را با دست راست انجام مى داد. طبرسى ضمن برشمارى مکارم اخلاق حضرت چنین گفته است :

... و دست راست حضرت براى خوردن و نوشیدن و گرفتن و دادن بود و جز به دست راست نمى گرفت و جز به دست راست عطانمى کرد، و دست چپ حضرت براى کارهاى دیگر بود. و آن حضرت تیمّن (عمل با دست

راست ) را در تمام کارهایش دوست داشت ؛ در لباس پوشیدن ، در کفش پوشیدن ، در حرکت کردن و... .( طبرسی، همان، ص 23)

هم چنین بنا بر روایت امام صادق (علیه السلام) از پدران گرامى اش ، پیامبر اکرم … از خوردن و آشامیدن بادست چپ نهى کردند.( تمیمى مغربی، همان، ج 2، ص 130، ح 447)

روایات دیگرى نیز وجود دارد که حاکى از تأکید پیامبر اکرم دراین زمینه است .( همان، ج 2، ص 119، ح 399 و نیز ر.ک: نوری، همان، ج 16، ص 228، باب کراهة الاکل و الشرب و التناول بالشمال مع عدم العذر)