متن این مقاله «کپی پیست» است

۱۳۹۴/۱۱/۰۵ ۱۰:۰۷ چاپ کد خبر: 44962
به گزارش لنگرخبر، «یک روز با «دکان پایان نامه» فروشی!» عنوان گزارشی بود که هفته گذشته درباره بازار پایان نامه نویسی به آن اشاره شد. مسئله ای «دردناک» که چند سالی است که به دلایل مختلف از جمله، افزایش ورود دانشجویان به مقاطع ارشد و دکتری بدون زمینه توانمندی علمی با توجه به افزایش ظرفیت دانشگاه ها و فشار بر روی دانشجو از طرف استاد برای ارائه مقاله  توانسته است بازار خوبی را برای سودجویان درست کند.



IMG_2433

اما در کنار این مسئله، افزایش سرقت های علمی یا همان کپی و پیست است، مشکلی که با توجه به افزایش ضریب نفوذ شبکه های اینترنتی و در دسترس بودن متن تعداد زیادی از پایان نامه ها در پایگاه های مختلف آن هم به صورت رایگان بیشتر دیده شده است. روح الله سلیمانی پور کارشناس ارشد علم اطلاعات و دانش شناسی در مقاله در همین رابطه می نویسد: در گذشته های دور که ثبت و نگهداری دستاوردهای علمی و پژوهشی، کمتر و به دشواری امکان پذیر بود و محققان به آسانی به منابع علمی دسترسی نداشتند و بیشتر تجربه ها و اندیشه ها به صورت شفاهی منتقل می شد، نوشته ها و آثار علمی اغلب حاصل کوشش های فردی نویسندگان تلقی می شد و از ارجاع و استناد به منابع علمی تحقیق خبری نبود. با گسترش فنون و امکانات ثبت و نگهداری و نشر کتاب ، دانشمندان و محققان برای ارج نهادن به کوشش های علمی پیشینیان و امانت داری در انتقال دستاوردهای فکری، هر گاه در نوشته های خود از آثار گذشتگان سود می بردند، به آن آثار اشاره می کردند. نسبت دادن آثار علمی دیگران به خود و استفاده از نوشته های دیگران در پژوهش ها بدون اشاره به مشخصات منابع و نام و نشان پدیدآورندگان اصلی منابع تحقیق، همواره کاری ناپسند و غیر اخلاقی، و نوعی دزدی به شمار می آمده است. اصطلاح سرقت علمی یا ادبی، اشاره به همین لغزش پژوهشی دارد.

1

امروزه، با فراگیر شدن ابزارهای نشر اندیشه و دانش، و با تنوع کاربری پژوهش های علمی و دانشگاهی، موضوع امانت داری در استفاده از آثار علمی دیگران، اهمیت بیشتری یافته است. دامنۀ بحث سرقت علمی، گسترده تر شده و آموزش شیوه های درست بهره گیری از منابع علمی به دانشجویان و پژوهشگران برای پرهیز از سرقت علمی، ضرورت یافته است. سرقت علمی، نسبت به گذشته تعریفی روشن تر دارد و امکاناتی برای کشف و تشخیص مصادیق آن فراهم آمده است. دانشگاه ها و مراکز علمی برای مبارزه با آن، قوانینی تصویب کرده اند و متخلفان را بر اساس آن قوانین مجازات می کنند.

* سرقت علمی در فضای دیجیتال
از سوی دیگر به نوشته حوّا حیدری پژوهشگر و نویسنده گسترش روزافزون پایگاه های اینترنتی و دسترسی آسان به انبوه اطلاعات شامل: کتاب ها، مقاله ها و دیگر انواع متون علمی و غیر علمی در اینترنت، زمینۀ لغزش برخی از دانشجویان و پژوهشگران را در استفادۀ نادرست از این منابع فراهم آورده است. برخی از دانشجویان و پژوهشگران، آگاهانه یا ناآگاهانه، با در کنار هم قرار دادن قطعاتی از نوشته های دیگران بدون استناد و ارجاع درست به منابع، به آسانی دست به مقاله سازی می زنند و در واقع، مرتکب سرقت علمی می شوند. البته به همان میزان که زمینۀ استفادۀ نادرست از منابع علمی در فضای دیجیتال فراهم است، کشف و تشخیص موارد سرقت علمی نیز از طریق وب سایت ها و نرم افزارهای اینترنتی، به راحتی امکان پذیر است.

5555454%20%283%29

* سرقت علمی چیست؟
بر اساس تعریف ارائه شده این واژه عبارت است از: “استفاده از لغات یا ایده دیگران به عنوان ایده خود. این امر ممکن است به دلیل جهل یا عدم اطلاع از راه صحیح تشکر از دیگران یا منبع دادن به آنها باشد. همچنین ممکن است به طور عمد و به قصد فریب دیگران انجام شود. در فرهنگ لغات نیز این واژه به طور کلی به همین صورت تعریف شده است، هر چند که عبارات دیگری همچون موارد ذیل برای توضیح بیشتر این لغت بکار رفته است.
* استفاده از تولیدات و نوآوری های علمی دیگران بدون ذکر منبع و اجازه از آنها.
* ارائه دادن ایده یا یافته دیگری، به عنوان یک مورد جدید و اولیه.
* بکاربردن بدون اجازه یا تقلبی افکار یا بیان دیگران و ارائه آنها به عنوان یافته اصلی خود.
* دزدیدن و به حیله ارائه دادن ایده و نوشته های دیگران، به نام خود.

5555454%20%282%29

* انواع مصداق های سرقت علمی
البته از سوی دیگر شاید تعداد زیادی از دانشجویان و محققانی که اقدام به این کار می کنند، به دلیل نداشتن اطلاع از مصادیق این سرقت ها است. سیده زهرا بطحائی دانشیار  دانشگاه تربیت مدرس در مقاله ای دراین باره می نویسد:  تعویض نام و آدرس مقاله، پایان نامه یا رساله ای که قبلا توسط محققین دیگری در همان کش  ور یا کش  ور دیگری انجام و منتش  ر شده اس ت با نام و آدرس جدید و چاپ یا ارائه در یک مجله یا مرکز دیگر. این کار مصداق بارز سرقت علمی از نوع عمد است.

استفاده از داده ها، متون و یافته های چند مقاله و تلفیق آن ها در یکدیگر به منظور تولید یک مقاله نو. این نوع از سرقت علمی تحت عنوان ” The Potluck paper ” شناخته میشود. که شاید بهتر باشد در فارسی به آن “مقاله معجون” گفته شود، چرا که آمیخته ای از داده های مقالات دیگران است. در برخی موارد، مقاله نویس یا به عبارت بهتر، مقاله ساز، متن را نیز به نحوی تغییر میدهد که تشخیص تقلبی بودن آن به سادگی امکان پذیر نیست.

در این حالت به آن “The labor of laziness ” یا “تنبل کاری” اطلاق میگردد، فرد به جای انجام کار اصلی، وقت خود را صرف سوء استفاده از داده های دیگران می کند. مقاله ساز، با حفظ محتویات مقاله اصلی، ظاهر مقاله، مثل شکل جداول یا نحوه رسم نمودارها را تغییر می دهد. یا مثلا جداول ارائه شده در مقاله اصلی را به نمودار تبدیل می کند، کلید واژه ها را تغییر می دهد، خلاصه را عوض می کند و غیره. به این عمل “استتار جزئی” یا ” The poor disguise ” گفته می شود.

5555454%20%284%29

حتی انتشار یک مقاله به طور کامل یا حتی بخشی از اطلاعات، داده ها و یافته ها در چند نشریه به طور هم زمان یا با فاصله زمانی. این مورد می تواند به هر دو صورت عمد یا سهو صورت گیرد.

۱-  اگر محقق نتایج یک کار را به طور هم زمان به دو یا چند مجله بفرستد و بر حسب اتفاق در دو مجله پذیرفته شود و به چاپ برسد، این از مصادیق سرقت علمی عمد است. چرا که ارسال یک مقاله همزمان به دو یا چند مجله، بر حسب قانون تألیفات، مجاز نیست. این مورد “سرقت علمی از خود ۱ نیز نامیده می شود.

۲-  ولی حالت دیگری نیز از این مورد مشاهده شده است. به عنوان مثال گاهی یک مقاله به یک مجله ارسال می گردد ولی بعد از مدت طولانی و مکاتبات فراوان، پاسخ داده نمی شود. محقق به ناچار مقاله را به مجله دیگری می فرستد. ولی پس از طی مراحل چاپ آن در مجله دوم، به ناگاه متوجه چاپ آن در مجله اول،بدون اطلاع و هماهنگی، میشود. اگر چه این مورد، خلافی غیرعمد است ولی به هر حال محققین محترم باید توجه داشته باشند که تا از پس گرفتن مقاله از مجله اول و عدم چاپ آن مطمئن نشده اند، آن را برای مجله دیگری ارسال ننمایند.

استفاده از عین جملات یا عبارات دیگران بدون ذکر منبع و گذاشتن گیومه. این عمل تحت عنوان “سرقت علمی کپی و درج ۲ شناخته می شود. حتی تغییر چند کلمه در یک جمله نیز نمی تواند این جرم را تقلیل دهد و به آن یا سرقت علمی با تغییر چند کلمه ۳ گفته می شود.

5555454%20%285%29

نوع دیگری از سرقت علمی که کمی هم پیچیده است، سرقت علمی استعاره ۴ است. این نوع به حالتی اطلاق می شود که از کنایه، تشبیه یا استعاره دیگران برای روشن کردن یک ایده استفاده می شود. در شرایطی که چاره ای جز بکارگیری این استعاره ها نیست، باید از نویسنده اصلی کسب اجازه نمود.

و از این دست نمونه ها که شاید خیلی از دانشجویان با این مسائل آشنا نباشند.

* راه های تشخیص سرقت علمی
شاید در گذشته، بررسی های انسانی و آشنایی با کتاب ها و منابع علمی، تنها راه تشخیص سرقت علمی بود و بسیاری از نمونه های دست برد به آثار و نوشته های دیگران، از چشم ها دور می ماند؛ اما امروزه با پیشرفت فناوری اطلاعات و با استفاده از نرم افزارهای دقیق و حساس، به راحتی می توان موراد سرقت علمی را شناسایی کرد.

شیوۀ کار نرم افزارهای کشف و تشخیص سرقت علمی، غالباً به این ترتیب است که نخست متن همۀ کتاب ها، مقاله ها و پایان نامه ها را در بانک های اطلاعاتی ذخیره می کنند و سپس امکان بررسی و مقایسۀ نوشتۀ مورد نظر، اعم از: کتاب، مقاله یا پایان نامه را با محتوای بانک های اطلاعاتی فراهم می آورند. بر اساس الگوریتم ها و دستورعمل هایی که نرم افزار بر اساس آن کار می کند، مشابهت های احتمالی متن مورد نظر با متون موجود در بانک های اطلاعاتی مشخص می شود. نرم افزار می تواند مواردی را که نویسنده از متون و منابع دیگر استفاده نموده، اما به درستی به آن استناد نکرده است، مشخص کند.

IMG_2440

مرادی و قربانی بوساری (۱۳۹۳)، معروف ترین نرم افزارهای تشخیص سرقت علمی را به این ترتیب معرفی کرده اند. برخی از این نرم افزارها و پایگاه ها، به صورت رایگان به کاربران ارائه خدمات می کنند و خدمات برخی دیگر در برابر دریافت هزینه خواهد بود:

آنتی پلیجریست: www.anticutandpaste.com
داک کوب: www.doccop.com
کپی اسکیپ: www.copyscape.com
    ترنیتین: www.turnitin.com
    اسمال تولز: www.smallseotools.com/plagiarism
    داست بالز: www.dustball.com/cs/plagiarism
    آکادمیک پلیجریزم: www.academicplagiarism.com
    پلچ اسکن: www.plagscan.com
    پلیجریزم دیتیکت: www.plagiarism-detect.com
آی تنتیکیت: www.ithenticate.com

سامانۀ مشابه یاب متون نور (سمیم)  نیز به عنوان نخستین سامانۀ پیش گیری از سرقت علمی در ایران، به تازگی در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، ایجاد و راه اندازی شده است. بخشی از ویژگی های سامانۀ سمیم نور به قرار ذیل می باشد؛ این ویژگی ها از اطلاعات موجود در پایگاه اینترنتی سمیم نور گرفته شده است:

* یافتن مقاله های مشابه با مقالۀ کاربر
* نمایش درصد مشابهت متون، به صورت کلی و به تفکیک مقالات
* عدم گزارش موارد کوتاه و پرتکرار
* مقاوم در برابر تغییر: چنانچه کاربر، قسمتی از متن را تغییر داده باشد، همچنان می توان مشابهت ها را یافت
* نمایش محل دقیق مشابهت میان دو مقاله و مقایسۀ آن ها
*  امکان مقایسۀ مقاله کاربر و مقاله های مشابه، به صورت دو پنجره جداگانه

بانک اطلاعاتی سامانه سمیم نور، شامل صدها هزار مقالۀ تمام متن حوزه علوم انسانی ارائه شده در پایگاه مجلات نورمگز ( است و نسخۀ آزمایشی آن با نشانیsamimnoor.ir در دسترس کاربران قرار دارد. در گام های پسین، بانک اطلاعاتی این سامانه با داده های بیشتری شامل ده ها هزار کتاب و منبع ارائه شده در نرم افزارهای مرکز، و همچنین کتابخانۀ دیجیتال نور (نورلایب) گسترش خواهد یافت و قابلیت های آن بهینه سازی خواهد شد. با فراهم سازی امکان اتصال این سامانه به بانک های اطلاعاتی سایر رشته ها، می توان دامنۀ کار این سامانه را گسترش داد. این سامانه، به سردبیران و داوران مجله های علمی، برای جلوگیری از سرقت های آشکار علمی، کمک شایانی می کند.

* روش های پیش گیری از سرقت علمی
به هر حال و با توجه به فضای این روزهای دانشگاه های کشور و شیوع مسئله سرقت علمی باید روش ها و راهکارهایی نیز برای «درمان» این پدیده در نظر گرفت.  آگاهی دادن، حذف فشارهای کاذب بر روی دانشجویان و اساتید از برای ارائه مقاله یا اتمام طرح در یک زمان خاص، استفاده و بکارگیری از اساتید مجرب و دارای تخصص، توسعۀ نرم افزارهای تشخیص سرقت علمی، مجازات های قانونی و آموزش پرهیز از سرقت علمی، می تواند کمک بزرگی در حل این پدیده کند.

* گزارش از محمدرضا حیاتی


همرسانی کنید:

طراحی و پیاده سازی توسط: بیدسان