به گزارش پایگاه اطلاع رسانی لنگرخبر، مؤسسه علوم و امنیت بین المللی (ISIS) در مطلبی می نویسد: آسوشیتدپرس اخیراً به برنامه غنی سازی و تحقیق و توسعه غنی سازی ایران که به عنوان بخشی از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) مورد مذاکره قرار گرفته بود، دست یافته است. این برنامه بخش اساسی محدودیت های مندرج در برجام بوده، اما علنی نشده است. به باور ما آسوشیتدپرس خدمت عمومی ارزشمندی انجام داده و این برنامه نباید محرمانه باشد. برنامه مزبور شامل رشد مورد انتظار برنامه سانتریفیوژهای ایران در طی سال های نهم تا سیزدهم پس از اجرای برجام است. ما این برنامه و گزارش مربوط به آن را در این گزارش به تفصیل مورد بررسی قرار داده ایم و به همراه اطلاعاتی که در مورد ظرفیت سانتریفیوژهای پیشرفته و کلیدی ایران در اختیار داریم، زمان گریز ایران در سال سیزدهم را چهار ماه برآورد کردیم. این میزان که بر مبنای این اطلاعات به دست آمده کمتر از برآورد ما در اوت 2015 است که زمان گریز شش ماهه را در سال سیزدهم نشان می داد. برنامه بلندمدت غنی سازی و تحقیق و توسعه غنی سازی ایران دربرگیرنده محدودیت های عمده ای بر تعداد و نوع سانتریفیوژهایی است که این کشور می تواند در 13 سال نخست پس از اجرای برنامه جامع اقدام مشترک بسازد و به کار بگیرد. به دلایلی که همچنان مبهم باقی مانده- با وجودی که محتوای برنامه ایران به شدت بین ایران و ایالات متحده مورد مذاکره قرار گرفته و این محدودیت ها نقشی اساسی در برجام ایفا می کنند- این برنامه علنی نشده است. اگرچه اعضای 1+5 انتشار این برنامه را علناً مورد بحث قرار داده اند، اما احتمالاً به دلیل پافشاری ایران تصمیم بر این بوده که چنین کاری انجام نشود. اما دلایل افشای غیرعلنی همه مواد مهم آن- به خصوص با توجه به انتشار عمومی بخش های دیگر محدودیت های برجام که بسیاری از آنها در این برنامه گنجانده شده است- چندان درست و بی نقص به نظر نمی رسد. به طور خلاصه، ایران تعهد کرده که در طی 10 سال نخست برجام- که از روز اجرا که در 16 ژانویه 2016 اتفاق افتاد آغاز می شود- برنامه سانتریفیوژهای خود را به شدت محدود کند. پس از هشت سال، برنامه ایران این امکان را به دست می آورد تا قابلیت ساخت سانتریفیوژها و کار بر روی دو نمونه از پیشرفته ترین سانتریفیوژهای خود یعنی IR-6 و IR-8 را گسترش دهد. در طی سال های یازدهم تا سیزدهم، این کشور تعداد آبشارهای سانتریفیوژهای پیشرفته IR-4 و IR-2m خود را افزایش خواهد داد و از هر یک از سانتریفیوژهای IR-6 و IR-8 یک آبشار به سطح تولید اضافه خواهد کرد. پس از سال سیزدهم، ایران ظاهراً برای ساخت و به کارگیری سانتریفیوژهای پیشرفته IR-4 و IR-2m با محدودیتی مواجه نخواهد بود، اگرچه محدودیت ها بر تعداد سانتریفیوژهای IR-6 و IR-8 که این کشور می تواند بسازد، میزان اورانیوم غنی شده با غلظت پایین (LEU) که می تواند تولید کند، و سطح غنی سازی اورانیوم غنی شده با غلظت پایین برای دو سال دیگر باقی خواهد ماند. ایران اعلام کرده که به محض برداشته شدن محدودیت ها، به سرعت برنامه سانتریفیوژهای خود را گسترش خواهد داد و این یعنی زمان گریز نیز به طور چشمگیری کاهش پیدا خواهد کرد. محدودیت ها بر برنامه سانتریفیوژهای ایران در طی مذاکرات، بُعدی بحث انگیز و جنجالی بود. برنامه غنی سازی و تحقیق و توسعه غنی سازی ایران در طی مذاکرات توافق تدوین شد و محتوای آن توسط کشورهای گروه 1+5 مورد موافقت قرار گرفت. با این وجود، ایران صریحاً از این برنامه به عنوان یک «تعهد داوطلبانه» یاد می کند. بر اساس برجام، «ایران به تعهدات داوطلبانه خود- چنان که در برنامه بلندمدت غنی سازی و تحقیق و توسعه غنی سازی خود این کشور بیان شده و به عنوان بخشی از اعلامیه مقدماتی برای پروتکل الحاقی موافقت نامه پادمان ایران ارائه می شود- عمل خواهد کرد.» اجرای این برنامه توسط ایران از طریق آژانس بین المللی انرژی اتمی مورد پایش قرار خواهد گرفت. اگرچه برنامه ایران نه پس از نهایی شدن برجام در ژوئیه 2015 و نه پس از روز اجرا در ژانویه 2016 علنی نشد، اما اعضای گروه 1+5 رونوشتی از این برنامه را دریافت کردند که این با توجه به اهمیت محوری این سند در برجام چندان غافلگیرکننده نیست. در مورد ایالات متحده، این برنامه (شاید در نسخه های کمی متفاوت) به عنوان یک بخش سرّی یا محرمانه به کنگره تقدیم شد. دولت اوباما برنامه ای را در اختیار کنگره قرار داد که ایران به عنوان بخشی از تعهدات خود در روز اجرای برجام به آژانس ارائه کرده بود. در برجام این پیش بینی صورت گرفته بود که برنامه غنی سازی ایران که به آژانس ارائه می شود به فراتر از آژانس گسترش پیدا کند، اگرچه آژانس معمولاً اعلامیه های کشورها را به عنوان اسناد محرمانه تلقی کرده و در دسترس کشورهای عضو قرار نمی دهد. به موجب پیوست 1 برجام، «ایران به آژانس اجازه خواهد داد تا محتوای برنامه غنی سازی و تحقیق و توسعه غنی سازی را- که به عنوان بخشی از اعلامیه اولیه ارائه می شود- با اعضای کمیسیون مشترک به اشتراک بگذارد.» بنابراین برنامه ایران به طور گسترده ای توزیع شده و به عنوان اطلاعات محرمانه معمول پادمان که توسط آژانس از کشورهای عضو گردآوری شده است، در نظر گرفته نمی شود. به علاوه، به نظر نمی رسد که زبان مورد استفاده در این برنامه حساس تر از آنچه در برجام به کار رفته است باشد. برنامه ایران با توجه به ریسک آتی ناکامی برجام به لحاظ منافع عمومی برجسته و مهم است، به دلیل اینکه ایران برنامه سانتریفیوژهای خود را بازسازی کرده و توسعه می دهد و نیز احتمال فزاینده ای وجود دارد که در خاورمیانه کشمکش نظامی بروز کند که ممکن است ایالات متحده و هم پیمانان آن را نیز درگیر کند، زیرا قابلیت های تسلیحات هسته ای ایران یکبار دیگر افزایش خواهد یافت و زمان گریز کاهش پیدا خواهد کرد. چندان غافلگیرکننده نبود که، همانطور که در مورد توافق محرمانه بین آژانس و ایران در خصوص سایت پارچین اتفاق افتاد، رسانه ها به برنامه غنی سازی و تحقیق و توسعه غنی سازی ایران نیز دست پیدا کنند. اخیراً، آسوشیتدپرس به برنامه ای که ایران به آژانس ارائه کرده دست یافته و در گزارش خود جزئیاتی را در مورد محتوای آن افشا کرد.  ما یک رونوشت از برنامه ی تقدیم شده به آژانس در اختیار داریم و به این نتیجه رسیدیم که افشای محتویات آن در جهت منافع عمومی است. ما نمی توانیم خود این برنامه را در اختیار بگذاریم، اما از بخش هایی از آن رونوشت تهیه کرده و آنها را در زیر ارائه می کنیم. درستی این رونوشت توسط مقام آگاهی که این سند را مشاهده کرده، مورد تأیید قرار گرفته است. ما در گزارش خود اطلاعات موجود در این برنامه را با اطلاعات بیشتر در مورد سانتریفیوژهای پیشرفته و کلیدی ایران ترکیب کردیم تا از کاهش زمان گریز مرتبط با مراحل مختلف این برنامه، به خصوص در زمانی که محدودیت های اصلی که در برنامه مشخص شده پایان می یابد- یعنی 13 سال پس از روز اجرا- به یک برآورد اولیه دست پیدا کنیم. در این گزارش، ما بر مبنای سنجش قابلیت گریز غنی سازی کنونی ایران، به یک زمان بندی گریز ساده و قابل فهم می رسیم. قصد ما این است که ارزیابی های مفصل تری را از زمان گریز منتشر کنیم. - برنامه غنی سازی و تحقیق و توسعه غنی سازی ایران سندی که ما مشاهده کرده ایم از چهار بخش تشکیل شده که محدودیت بر سانتریفیوژها در طی 13 سال نخست برجام را- با مقیاس سالانه و از روز اجرایی شدن- پوشش می دهد. بر اساس این کنوانسیون، ما در حال حاضر در سال اول توافق برجام قرار داریم. سال دهم در اوایل سال 2026 آغاز خواهد شد، سال یازدهم در سال 2027 و سال سیزدهم در سال 2029. به عنوان مثال، بخش نخست به محدودیت های اعمال شده بر سانتریفیوژها در سال های اول تا هشتم پرداخته و بخش چهارم اقدامات سال های یازدهم تا سیزدهم را پوشش می دهد. - بخش 1 برنامه بخش اول برنامه غنی سازی و تحقیق و توسعه غنی سازی ایران، محدودیت بر تعداد سانتریفیوژهای IR-1 و تحقیق و توسعه سانتریفیوژهای پیشرفته را در هشت سال ابتدایی اجرای برجام تحت پوشش قرار داده است. این بخش محدودیت های شدیدی را بر برنامه غنی سازی اورانیوم در سانتریفیوژهای ایران وضع کرده و در پیوست 1 برجام علنی شد. اگرچه این بخش و چند بخش دیگر در این برنامه قبلاً به اطلاع عموم رسیده است، اما ما برای آسان تر شدن فهم بخش هایی که علنی نشده بود، همه بخش ها را شامل کرده و محتوای آنها را ارائه می دهیم. در این گزارش، برای مشخص کردن اینکه چه زمانی از زبان مورد استفاده در برنامه نقل قول می کنیم، نقل قول مورد نظر را بدون استناد اضافی داخل گیومه قرار می دهیم. خواننده گزارش باید فرض کند که هر گیومه ای بدون انتساب اضافی برگرفته از این سند است. در مورد نقل قول از دیگر اسناد، از جمله قسمت های علنی برجام، ما آشکارا نشان خواهیم داد که این نقل قول از دیگر اسناد گرفته شده است. خط آغازین بخش 1 برنامه: «بین سال های اول تا هشتم پس از اجرای برجام»: بخش 1-1 «ایران ظرفیت غنی سازی خود را در سطح کمتر از 5060 ماشین سانتریفیوژ IR-1 در کمتر از 30 آبشار با پیکربندی فعلی خود در واحدهایی که هم اکنون در کارخانه غنی سازی سوخت نطنز فعال هستند، حفظ خواهد کرد.» بخش 1-1-1 «هرگاه سطح موجودی ماشین های IR-1 به 500 دستگاه یا کمتر از آن کاهش یابد، ایران می تواند این سطح موجودی را با ادامه تولید ماشین های IR-1 با حداکثر آهنگ میانگین نرخ کاهش ماهیانه موجودی و بدون فراتر رفتن از موجودی 500 دستگاه حفظ کند.» بخش 2-1 «ایران به انجام تحقیق و توسعه غنی سازی ادامه خواهد داد، به شیوه ای که اورانیوم غنی شده را انباشت نکند، به علاوه:» (یادداشت نویسنده: سانتریفیوژها اورانیوم را غنی سازی می کنند، که ایران پیش از مخلوط کردن محصول با اورانیوم طبیعی آن را مورد سنجش و ارزیابی قرار می دهد.) بخش 1-2-1 «آزمایش مکانیکی بر روی حداکثر دو سانتریفیوژ از هر نوع از سانتریفیوژهای IR-2m، IR-4، IR-5، IR-6، IR-6s، IR-7 و IR-8 انجام خواهد داد.» (یادداشت نویسنده: آزمایش مکانیکی معمولاً استفاده از اورانیوم را شامل نمی شود.) بخش 2-2-1 «به آزمایش یک ماشین سانتریفیوژ IR-4 و آبشار سانتریفیوژ IR-4 متشکل از حداکثر 10 ماشین سانتریفیوژ ادامه خواهد داد.» (یادداشت نویسنده: سانتریفیوژ IR-4 می تواند از اورانیوم استفاده کند. ) بخش 3-2-1 «یک ماشین سانتریفیوژ IR-5 را آزمایش خواهد کرد.» (یادداشت نویسنده: سانتریفیوژ IR-5 می تواند از اورانیوم استفاده کند. ) بخش اول که در بالا مورد اشاره قرار گرفت، محدودیت های معروف و شدیدی را- با هدف دستیابی به یک زمان گریز دست کم 12 ماهه- بر برنامه غنی سازی ایران وضع می کند. رقم 12 ماه بر مبنای 5060 سانتریفیوژ IR-1، یک موجودی 300 کیلوگرمی از هگزافلوراید اورانیوم غنی شده با غلظت 3.5 درصد و هگزافلوراید اورانیوم غنی شده با غلظت حدود 20 درصدی و با فرض عدم بکارگیری مجدد سانتریفیوژهای IR-2m، به دست آمده است. (در صورتی که سانتریفیوژهای IR-2m مجدداً به کار گرفته شوند- که یک رویداد محتمل است- زمان گریز به هفت ماه کاهش پیدا خواهد کرد. ) محدودیت های وضع شده بر تحقیق و توسعه سانتریفیوژها در این برنامه با هدف کند کردن پیشرفت ایران در ساخت سانتریفیوژهای پیشرفته بوده است. اگرچه، این محدودیت به ایران این امکان را نیز می دهد تا در حوزه های مهم و کلیدی پیشرفت داشته باشد. - بخش 2 برنامه بخش دوم، که سال های اول تا هشت و نیم را در برمی گیرد، آزمایش مجاز سانتریفیوژهای IR-6 و IR-8 با استفاده از اورانیوم را با جزئیات بیشتری مورد بحث قرار می دهد. در اصل، بخش دوم فضای ساخت و تولید سانتریفیوژهای IR-6 و IR-8 را به ایران می دهد- ایران ابراز امیدواری زیادی کرده که پس از 10 سال بتواند سانتریفیوژهای پیشرفته را نصب کرده و به کار بگیرد. بیشتر این بخش نیز در برجام مورد اشاره قرار گرفته، با این استثنا که زمان بندی مراحل آن در برنامه غیرعلنی دقیق تر از متن علنی برجام است. جمله آغازین بخش 2: «بین سال های اول تا هشت و نیم، علاوه بر فعالیت هایی که در بالا مورد اشاره قرار گرفت» در بخش 2.1 آمده است: «[ایران] همچنان آزمایش سانتریفیوژ IR-6 را به صورت منفرد و در قالب آبشارهای واسط ادامه خواهد داد (آزمایش با استفاده از 10 سانتریفیوژ و سپس 20 سانتریفیوژ صورت خواهد گرفت و هر یک از این گروه ها با استفاده از اورانیوم در دوره های زمانی تقریباً یکسان آزمایش خواهند شد).» بخش 2.2 می گوید: «[ایران] به محض اجرای برجام آزمایش سانتریفیوژهای IR-8 را به صورت منفرد و در قالب آبشارهای واسط از سر خواهد گرفت (تکمیل آزمایش مکانیکی سانتریفیوژ منفرد در عرض 1 سال، آزمایش 1 سانتریفیوژ، 3 سانتریفیوژ، 10 سانتریفیوژ، و 20 سانتریفیوژ با استفاده از اورانیوم و متعاقباً آزمایش هر یک از این گروه ها در دوره های زمانی تقریباً یکسان).» - بخش 3 برنامه: افزایش سانتریفیوژ افزایش چشمگیر تعداد سانتریفیوژهای ایران پس از سال هشتم آغاز می شود. ایران بیان داشته است که در طول دو سال اول، یعنی طی سال های نهم و دهم، قصد دارد بر ارتقای قابلیت خویش در زمینه تولید سانتریفیوژهای پیشرفته و افزایش تعداد سانتریفیوژهای IR-6 و IR-8 در آبشارهای آزمایشی دارای حداکثر 30 سانتریفیوژ متمرکز گردد. قسمت اعظم این بخش در برجام آمده است. جمله آغازین بخش 3: «بین سال های هشتم و دهم علاوه بر تداوم فعالیت های فوق الذکر:» که شامل موارد زیر می شود: بخش 3.1: «[ایران] در پایان سال هشتم آماده می شود تا به تدریج وارد مرحله بعدی فعالیت های غنی سازی خویش شود. در این راستا، ایران فرآیند ایجاد ظرفیت تولیدی مناسب و لازم را آغاز خواهد کرد.» بخش 3.2: «[ایران] در پایان سال هشتم برای آنکه آماده ورود تدریجی به مرحله بعدی فعالیت های غنی سازی خویش شود تولید سانتریفیوژهای بدون روتور IR-6 و IR-8 را به میزان حداکثر 200 دستگاه در سال از هر نوع سانتریفیوژ آغاز خواهد کرد.» بخش 3.3: «[ایران] آزمایش حداکثر 30 سانتریفیوژ IR-6 را از یک و نیم سال قبل از پایان سال دهم آغاز خواهد کرد.» بخش 3.4: «[ایران] آزمایش حداکثر 30 سانتریفیوژ IR-8 را از یک و نیم سال قبل از پایان سال دهم آغاز خواهد کرد.» بخش 3.1 تلویحاً به این مسئله اشاره دارد که ایران تجهیزات، مواد، و دیگر آیتم های مورد نیاز جهت افزایش ظرفیت تولید سانتریفیوژ در داخل را تهیه خواهد کرد. اینگونه فعالیت ها طی سال های اول تا هشتم تلویحاً ممنوع گردیده اند. طی سال های نهم و دهم، بسیاری از فرآیندهای مربوط به تهیه موارد فوق الذکر احتمالاً باید از طریق کانال تهیه برجام انجام گیرند. با این حال، پس از سال دهم کانال تهیه نیز با انقضای مفاد قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل منقضی می گردد. موارد کنترل مؤثر و کارآمد صادرات به ایران پس از سال دهم باید بسط و توسعه یابند. یک گام احتمالی آن است که قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل و از جمله مدت زمان بقای کانال تهیه به مدت ده سال دیگر تمدید گردد. در سال های نهم و دهم، ایران قادر خواهد بود سانتریفیوژهای بدون روتور IR-6 و IR-8 را تولید کند. این بدان معناست که ایران نمی تواند طی این مدت سانتریفیوژهای کامل را تولید کند. ایران اما قادر خواهد بود قطعات غیرروتوری را به میزان 200 مورد از هر نوع در سال تولید کند. این میزان به ایران امکان می دهد تا سایت های تولید سانتریفیوژ خود را باز کرده و آزمایش کند قبل از آنکه تولید سانتریفیوژ را در مقیاس گسترده آغاز کند. - بخش 4 برنامه: بکارگیری سانتریفیوژهای پیشرفته بکارگیری سانتریفیوژهای پیشرفته در سال های یازدهم، دوازدهم، و سیزدهم در بخش 4 توضیح داده شده است. این بخش حاوی هفت قسمت فرعی و دو پانویس است و تعهدات سانتریفیوژی داوطلبانه ایران بین سال های یازدهم و سیزدهم را ترسیم می کند. در این بخش طرح ایران جهت بکارگیری 2500-3500 سانتریفیوژ IR-2m و IR-4 تا پایان سال سیزدهم، یک آبشار متشکل از سانتریفیوژهای IR-6، و یک آبشار متشکل از سانتریفیوژهای IR-8 خلاصه وار بیان شده است. جمله آغازین بخش 4 با عبارت «بین سال های یازدهم و سیزدهم» آغاز می شود. (یادداشت مؤلفان: این جمله آغازین حاوی لحن و زبان آغازین بخش های 2 و 3 ــ یعنی عبارت «علاوه بر تداوم فعالیت های فوق الذکر» ــ نیست. در ادامه، بخش های فرعی بخش 4 بر اساس نوع سانتریفیوژ ارائه می گردند. قسمت زیادی از اطلاعات موجود در بخش 4 برای اولین بار توسط خبرگزاری آسوشیتدپرس علنی گردیدند. - سانتریفیوژهای IR-4 و IR-2m بخش های فرعی 4.2 و 4.3 بر بکارگیری سانتریفیوژهای IR-4 و IR-2m متمرکز هستند. در بخش 4.2 آمده است: «از ابتدای سال یازدهم، [ایران] سانتریفیوژهای IR-2m و/یا IR-4 را از محل ذخیره سازی خارج کرده و آنها را در راستای تولید اورانیوم غنی شده بکار خواهد گرفت با این هدف که ظرفیت غنی سازی خویش را توسعه دهد و این سانتریفیوژها را جایگزین سانتریفیوژهای IR-1 کند. ایران با نصب سانتریفیوژهای توانمندتر IR-2m و IR-4 اقدام به حذف تدریجی سانتریفیوژهای IR-1 خواهد کرد.» بخش 4.3 می گوید: «طی سال های یازدهم، دوازدهم و سیزدهم، [ایران] ظرفیت غنی سازی نصب شده (از جمله ظرفیت آبشارهای کامل) را افزایش خواهد داد و از ابتدای سال یازدهم با ظرفیت 5060 سانتریفیوژ IR-1 (با میزان واحد کار جداسازی  1 کیلوگرم اورانیوم در سال) کار خود را آغاز خواهد کرد و تا پایان سال سیزدهم بین 2500 تا 3500 سانتریفیوژ (IR-2m یا IR-4 یا ترکیبی از این دو مدل) تولید و نصب خواهد کرد. تعداد این سانتریفیوژها به میزان واحد کار جداسازی [پانویس 1] بستگی دارد که بر اساس داده های عملکرد به دست آمده توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی [پانویس 2] بر طبق پاراگراف 55 پیوست 1 برجام به هر نوع سانتریفیوژ پیشرفته تخصیص داده شده است.» بخش 4.3 دارای دو پانویس فنی اما مهم است. پانویس 1 حاوی یک تعریف است: «واحد کار جداسازی برابر است با واحد کار جداسازی اورانیوم برحسب کیلوگرم در ازای هرسال و هر دستگاه منطبق با برجام» در پانویس 2 شیوه معادل سازی دستگاه های سانتریفیوژ تعیین شده که مشابه همان چیزی است که غالباً مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. در این پانویس آمده است: «برای مثال، اگر سانتریفیوژ IR-4 مورد استفاده قرار گیرد و واحد کار جداسازی مربوطه نیز 6/3 یا کمتر باشد، در آن صورت تعداد سانتریفیوژهای IR-4 3500 مورد خواهد بود. اگر واحد کار جداسازی مربوطه 5 یا بیشتر باشد در آن صورت تعداد سانتریفیوژهای IR-4 2500 مورد خواهد بود. اگر واحد کار جداسازی مربوطه بین 6/3 و 5 باشد، در آن صورت تعداد سانتریفیوژهای IR-4 دارای تناسب معکوس خواهد بود.. در صورت استفاده از سانتریفیوژهای IR-2m نیز به همین منوال عمل می شود. اگر همزمان سانتریفیوژهای IR-2m و IR-4 نصب شوند، در آن صورت تعداد سانتریفیوژهای IR-2m و IR-4 به صورت متناسب تعیین خواهد گردید. در صورتی که سانتریفیوژهای IR-1 همچنان در طول سال های یازدهم تا سیزدهم فعال باشند در آن صورت تعداد سانتریفیوژهای IR-2m و/یا IR-4 بر مبنای معادل کاهش خواهد یافت.» این تعریف از معادل سازی به طور کلی به میزان بازده غنی سازی که انتظار می رود در پایان سال سیزدهم محقق گردد دلالت دارد. اگر در ابتدا موارد محدودسازی را به سانتریفیوژهای IR-4 تعمیم دهیم: 6/3 ضربدر 3500 برابر است با 12600 واحد کار جداسازی در سال، و 5 ضربدر 2500 برابر است با 12500 واحد کار جداسازی در سال. محدودیت های مشابهی در مورد سانتریفیوژهای IR-2m مصداق دارند. تفاوت میان مقادیر را می توان نادیده انگاشت. ما در بحث های بعدی مقدار 12500 واحد کار جداسازی در سال را به عنوان ظرفیت غنی سازی سانتریفیوژهای IR-4 و IR-2m در پایان سال سیزدهم مدنظر قرار می دهیم. با این حال، یکی از شروط موجود در تعریف معادل سازی می تواند به بازده بالاتر غنی سازی سالانه بیانجامد. در شرط مذکور آمده است که در رابطه با واحد کار جداسازی «5 یا بیشتر»، تعداد سانتریفیوژها 2500 مورد خواهد بود. بنابراین، برای مثال اگر بازده 6 باشد مجموع بازده غنی سازی برابر با 15000 واحد کار جداسازی در سال خواهد بود. بر اساس این معادل سازی، ایران انگیزه می یابد تا با افزایش سرعت روتور سانتریفیوژهای IR-4 و IR-2m بر میزان بازده غنی سازی آنها بیفزاید، هدفی که اگرچه سخت و دشوار اما دست یافتنی است. از متن برنامه غنی سازی و تحقیق و توسعه مرتبط با غنی سازی ایران یا بخش های علنی برجام نمی توان اینگونه برداشت کرد که افزایش سرعت روتور سانتریفیوژها در طول ده سال اول ممنوع گردیده است. بعلاوه، چنین چیزی پس از پایان دوره 10 ساله اول نیز ممنوع نگردیده است. برای مثال، ایران در طول ده سال اول می تواند فعالیت های توسعه ای خود را بر روی سانتریفیوژهای IR-4 متمرکز سازد و به سرعت های بسیار بالاتر روتور دست یابد. چنین فرآیندی احتمالاً مستلزم آن است که ایران مواد و تجهیزات پیشرفته تری وارد کند و تهیه بخشی از این مواد و تجهیزات مستلزم تائیدیه کارگروه تهیه است که با کانال تهیه در ارتباط است. در هر صورت، چنین چیزی برای سانتریفیوژهای IR-2m نیز خوب خواهد بود، حتی با اینکه ایران در طول ده سال اول تنها می تواند سانتریفیوژهای IR-2m را بدون استفاده از اورانیوم تحت آزمایش مکانیکی قرار دهد. - سانتریفیوژهای IR-6 و IR-8 بخش های 4.1، 4.5، و 4.6 به سانتریفیوژهای پیشرفته تر IR-6 و IR-8 پرداخته اند. بر اساس بیانیه های علنی ایران، سانتریفیوژ IR-8 پیشرفته ترین سانتریفیوژ این کشور است و سانتریفیوژ IR-6 نیز سانتریفیوژ پشتیبان است و در صورتی استفاده می شود که این کشور نتواند در چارچوب زمانی مربوطه سانتریفیوژ IR-8 را با موفقیت بکار گیرد. در بخش 4.1 آمده است: «از ابتدای سال یازدهم [ایران] زیرساخت های مورد نیاز سانتریفیوژ IR-8 را در سالن ب کارخانه غنی سازی سوخت نطنز نصب خواهد کرد.» بخش 4.5 بیان می کند: «در طول سال یازدهم و نیمه اول سال دوازدهم [ایران] در راستای ادامه استفاده از اورانیوم جهت آزمایش یک آبشار متشکل از حداکثر 30 سانتریفیوژ IR-6 برنامه ریزی خواهد کرد و در طول نیمه دوم سال دوازدهم و سال سیزدهم آزمایش یک آبشار کامل متشکل از 150 سانتریفیوژ IR-6 را با استفاده از اورانیوم آغاز خواهد نمود.» بخش 4.6 می گوید: «در طول سال یازدهم و نیمه اول سال دوازدهم [ایران] در راستای ادامه استفاده از اورانیوم جهت آزمایش یک آبشار متشکل از حداکثر 30 سانتریفیوژ IR-8 برنامه ریزی خواهد کرد و در طول نیمه دوم سال دوازدهم و سال سیزدهم آزمایش یک آبشار کامل متشکل از 48 سانتریفیوژ IR-8 را با استفاده از اورانیوم آغاز خواهد نمود.» - محدودیت های دیگر در بخش 4 دو قسمت فرعی از بخش 4 به دنبال آن هستند تا تعداد سانتریفیوژهایی که ایران می تواند تا پایان سال سیزدهم تولید کند را محدود سازند و با توجه به تغییر بازده غنی سازی هر نوع از سانتریفیوژهای پیشرفته ایجاد تغییرات در کلاهک سانتریفیوژها را امکان پذیر سازند. در بخش 4.4 آمده است: «تولید سانتریفیوژ مطابق با تعداد و موجودی مورد نیاز جهت اجرای برنامه توصیف شده در این سند صورت خواهد گرفت.» بخش 4.7 بیان می کند: «در صورتی که داده های سنجش عملکرد (بر اساس پاراگراف 55 پیوست 1 برجام) تغییر کنند، تعداد سانتریفیوژها متناسب با آن هر هشت ماه یکبار بر اساس مبنای معادل سازی واحد جداسازی نیروی کار افزایش یا کاهش می یابد.» یک عبارت به ویژه چالش برانگیز که باید هنگام اشاره به ملزومات یا طرح آن را تفسیر نموده و در رابطه با آن با ایران به یک درک و تفاهم مشترک رسید عبارت «همخوانی» است. این عبارت در برجام یا برنامه بلندمدت ایران تعریف نگردیده است. تطبیق تفاسیر گوناگون از این عبارت می تواند امری چالش برانگیز باشد. پیشاپیش در ارتباط با ادامه تولید قطعات سانتریفیوژی جهت جایگزینی سانتریفیوژهای معیوب در قالب طرح غنی سازی و تحقیق و توسعه مرتبط با غنی سازی ایران اختلافاتی در زمینه تفسیر عبارت «همخوانی» به وجود آمده اند (رجوع شود به بخش 1.1.1 و بخش 61 پیوست 1).  ایران به نظر به دنبال آن است تا قطعات بیشتری در مقایسه با آنچه در راستای جایگزینی سانتریفیوژها توجیه گردیده تولید کند یا در حال تولید اینگونه قطعات است. ایران بعد از یک دوره زمانی 10 ساله می تواند تعداد قابل توجهی سانتریفیوژ IR-4 و/یا IR-2m یا قطعات مربوطه را فراتر از سطح 2500-3500 سانتریفیوژ با استفاده از خط تولید تقویت شده و توسعه یافته خود تولید کند. از نظر ایران، عبارت «همخوانی» می تواند به معنای صدها، اگر نه هزاران، سانتریفیوژ IR-4 و IR-2m بیشتر باشد، زیرا این کشور قصد دارد تا پس از پایان سال سیزدهم یک ظرفیت غنی سازی 100000 واحد کار جداسازی در سال را به سرعت به وجود بیاورد. با این حال، این سانتریفیوژهای اضافه اگر سریعاً بکار گرفته شوند به مثابه افزایش ناگهانی ظرفیت غنی سازی خواهند بود و در نتیجه مدت زمان گریز هسته ای را کاهش می دهند و تولید سریع تر اورانیوم قابل استفاده در سلاح را فراتر از مقادیر چشمگیر اولیه امکان پذیر می سازند. به همین خاطر، چه در حال حاضر و در چه در آینده باید اطمینان حاصل نمود که سانتریفیوژها و قطعات مازاد ایران به شدت تحت کنترل قرار می گیرند. - پس از سال سیزدهم این طرح پس از سال سیزدهم دیگر ادامه نمی یابد. این همان چیزی است که خبرگزاری آسوشیتدپرس نیز گزارش داده است. به طور ضمنی به نظر می رسد ایران پس از سال سیزدهم در زمینه استفاده از سانتریفیوژهای IR-4 و IR-2m با هیچگونه محدودیتی مواجه نخواهد بود. به همین نحو، هیچگونه محدودیت عددی در رابطه با سانتریفیوژهای IR-5،IR-6s و IR-7 موجود نخواهد بود. اگرچه سانتریفیوژهای IR-5 و IR-7 از لحاظ ماهیت به نظر تجربی تر هستند، اما سانتریفیوژ IR-6s در واقع مدل کوچک تر سانتریفیوژ IR-6 است. با این حال، محدودیت های مربوط به سانتریفیوژهای IR-6 و IR-8 در سال های چهاردهم و پانزدهم نیز همچنان پابرجا باقی می مانند، هرچند ایران در طرح غنی سازی خود به این محدودیت ها اشاره ای نکرده است. لحن و زبان موجود در پیوست 1 برجام نیز در طرح غنی سازی ایران مشاهده نمی شود. در پیوست 1 برجام آمده است: «پس از 10 سال، ایران با همان سرعت [یعنی 200 سانتریفیوژ IR-6 و 200 سانتریفیوژ IR-8 در سال] اقدام به تولید سانتریفیوژهای کامل خواهد کرد تا نیازهای خود در حوزه غنی سازی و تحقیق و توسعه مرتبط با غنی سازی را برطرف سازد. ایران این سانتریفیوژها را در نطنز در خارج از محل نصب تحت نظارت پیوسته آژانس بین المللی انرژی اتمی نگهداری خواهد کرد تا زمانی که جهت مونتاژ بر طبق طرح غنی سازی و تحقیق و توسعه مرتبط با غنی سازی مورد نیاز باشند.» این لحن و زبان به نظر تا سال پانزدهم برجام الزام آور است. معلوم نیست چرا چنین لحن و زبان مهمی در طرح غنی سازی ایران موجود نیست. همچنین تا سال پانزدهم محدودیت هایی در زمینه مقدار ذخیره اورانیوم غنی شده پابرجا خواهند بود و تولید اورانیوم دارای غنای بیش از 67/3 درصد ممنوع خواهد بود. با این حال، در رابطه با میزان ذخیره اورانیوم غنی شده باید گفت شاید لازم باشد در زمینه سقف 300 کیلوگرمی معافیت هایی ارائه گردند، مگر آنکه بتوان با دقت مانع چنین چیزی شد. - مدت زمان گریز در پایان سال سیزدهم طرح غنی سازی و تحقیق و توسعه مرتبط با غنی سازی ایران مبنا را در رابطه با تعداد و نوع سانتریفیوژها مشخص نموده که انتظار می رود ایران در پایان سال سیزدهم به اجرا بگذارد. بر اساس برنامه ریزی ها، مجموع ظرفیت غنی سازی ایران متشکل از آبشارهای سانتریفیوژی R-2m و/یا IR-4 و آبشارهای سانتریفیوژی IR-6 و IR-8 خواهد بود. تعریف معادل سازی دلالت بر این دارد که از سال دهم تا پایان سال سیزدهم ظرفیت غنی سازی ایران از 5060 سانتریفیوژ IR-1 با بازده بیش از 4500-5060 واحد کار جداسازی در سال به 2500-3500 سانتریفیوژ IR-2m و/یا IR-4 با بازده ترکیبی حدود 12500 واحد کار جداسازی در سال افزایش خواهد یافت. مقدار مجموع بازده سانتریفیوژهای IR-1 مفروض بر این است که هر سانتریفیوژ حدود 9/0-0/1 واحد کار جداسازی را در سال محقق سازد. سانتریفیوژ IR-4 کارکرد خوبی نداشته است. به همین دلیل است که ایران می خواهد در طول هشت سال اول توافق همچنان حداقل بر روی تعداد کمی از سانتریفیوژهای IR-4 کار کند و از جمله اورانیوم را در درون آنها غنی سازی کند (قبل از آنکه اورانیوم غنی شده را با دنباله های اورانیوم ضعیف شده مخلوط کند). سانتریفیوژ IR-4 از ویژگی فیبر کربن برخوردار است. فیبر کربن مانند فولاد مارایجینگ انعطاف پذیر نیست، بیش از دیگر مواد در سانتریفیوژهای IR-1 و IR-2m استفاده می شود، و در برابر ترک خوردگی نیز آسیب پذیرتر است. ایران شاید نتواند با موفقیت یک مدل عملی جهت تولید سانتریفیوژ IR-4 را محقق سازد اما در عین حال قادر است سانتریفیوژ IR-2m را بکار گیرد که از دنباله های فولاد ماراجینگ استفاده می کند. ایران تا قبل از توافق موقت موسوم به برنامه اقدام مشترک از تعداد فراوانی سانتریفیوژ IR-2m در کارخانه غنی سازی سوخت خود استفاده می کرد. سانتریفیوژهای IR-2m و IR-4 به مدت چند سال در کارخانه غنی سازی سوخت نطنز مورد استفاده قرار گرفته اند و از جمله در فرآیند تولید در سطح آبشار بکار گرفته شده اند. به گفته مقامات آگاه، این دو سانتریفیوژ دارای بازده غنی سازی مشابهی هستند. سانتریفیوژهای IR-2m و IR-4 هنگام استفاده در آبشارها به ترتیب واحد کار جداسازی 7/3 و 8/3 در سال را محقق نمودند. هنگامی که سانتریفیوژها به صورت منفرد یا در آبشارهای کوچک استفاده می شدند مقدار غنی سازی افزایش می یافت. بعلاوه، همانگونه که انتظار می رفت مقادیر تئوریک حتی از این هم بالاتر بودند. با این حال، از نظر ما بازده کلیدی واحد کار جداسازی در واقع مقداری است که سانتریفیوژ هنگام بکارگیری در آبشارها محقق می سازد و حدود 80 درصد مقادیر تئوریکی مربوطه است. مشخص نیست آیا ایران می تواند مدل های سانتریفیوژی توانمندتر IR-2m یا IR-4 را تولید کند و مثلاً با افزایش سرعت روتورها بازدهی فراتر از 5 واحد کار جداسازی در سال را محقق سازد و بدینوسیله از ابهامات موجود در شروط معادل سازی (پانویس 2 در بخش 4.2) بهره برداری نماید. اگر این بازده های بالاتر محقق گردند در آن صورت امکان دستیابی به ظرفیت غنی سازی بالاتر از 12500 واحد کار جداسازی در سال با استفاده از تنها 2500 سانتریفیوژ وجود خواهد داشت. تعداد 2500 سانتریفیوژ در واقع یک محدودیت عددی است که در برجام تعیین گردیده است. ایران همچنین قصد دارد تا سال سیزدهم یک آبشار متشکل از سانتریفیوژهای IR-6 و یک آبشار متشکل از سانتریفیوژهای IR-8 را راه اندازی کند. این آبشارها مجموع ظرفیت غنی سازی ایران را افزایش خواهند داد. سانتریفیوژ IR-6 به صورت منفرد و در آبشارهای کوچک بکار گرفته شده و اقدام به غنی سازی اورانیوم کرده است. به گفته مقامات آگاه، بازده تئوریک و عملی این سانتریفیوژ به ترتیب 1/8 و 8/6 واحد کار جداسازی در سال بوده است. برای یک آبشار تولیدی متشکل از 150 سانتریفیوژ، مجموع بازده برابر با 975 واحد کار جداسازی در سال خواهد بود. سانتریفیوژ IR-8 هنوز اقدام به غنی سازی اورانیوم نکرده است و تا سال دوم توافق نیز در این راستا استفاده نخواهد شد (رجوع شود به بخش 2). بنابراین، بنا بر گفته مقامات آگاه در حال حاضر تنها یک مقدار کار جداسازی تئوریک مشخص گردیده که برابر با 2/16 واحد کار جداسازی در سال است. در ارتباط با سانتریفیوژهای IR-6 نیز مقدار بازده در سطح آبشار برابر با 80 درصد رقم فوق الذکر یا 13 واحد کار جداسازی در سال تخمین زده می شود. برای یک آبشار تولیدی متشکل از 84 سانتریفیوژ IR-8 مجموع بازده برابر با 1092 واحد کار جداسازی در سال خواهد بود. باید خاطرنشان ساخت که ایران شاید در راستای بکارگیری سانتریفیوژهای IR-6 و IR-8 با دشواری هایی مواجه گردد، هرچند برای موفقیت در این زمینه سال ها فرصت خواهد داشت. مجموع بازده غنی سازی در پایان سال سیزدهم برابر با 14567 واحد کار جداسازی در سال خواهد بود. در حال حاضر همانگونه که قبلاً نیز گفته شد ایران دارای بازده غنی سازی حدود 4500-5060 واحد کار جداسازی در سال است. در صورتی که ایران دارای ذخیره 300 کیلوگرمی اورانیوم با غنای پایین باشد (صرف نظر از هرگونه اورانیوم دارای غنای نزدیک به 20 درصد یا نصب مجدد سانتریفیوژهای ذخیره شده)، مدت زمان گریز این کشور به سمت سلاح بنا بر گفته دولت آمریکا بیش از 12 ماه خواهد بود. بنابراین، در سال سیزدهم بازده غنی سازی با ضریب 9/2 تا 2/3 افزایش پیدا کرده است که عدد گرد شده آن 3 است. سنجش خطی مدت زمان گریز 12 ماهه ما را به مدت زمان گریز 4 ماهه در پایان سال سیزدهم می رساند. مدت زمان برآورد شده چهار ماهه در واقع دو ماه کمتر از آن چیزی است که ما در ماه اوت 2015 بر مبنای بحث و گفتگو با مقامات آمریکا و اتحادیه اروپا برآورد نموده بودیم.  این مدت زمان گریز کوتاه تر مبتنی بر داده هایی است که در اینجا ارائه گردیدند و از اطلاعاتی که ما در ماه اوت 2015 در اختیار داشتیم مشروح ترند. اگرچه محاسبات ساده شاید برآورد صحیحی از مدت زمان گریز ارائه ندهند، اما با توجه به داده های بیشتر که در ارزیابی حاضر مورد استفاده قرار گرفتند مدت زمان گریز چهار ماهه در پایان سال سیزدهم از دیدگاه ما واقع گرایانه تر است. - بحث و نتیجه گیری برنامه غنی سازی و تحقیق و توسعه مرتبط با غنی سازی ایران هیچگاه نمی بایست یک طرح سری قلمداد می شد. ما در این طرح هیچ بخشی را نمی یابیم که کم وبیش حساس تر از محتوای موجود در برجام باشد. تلاش های ایران جهت سری نگه داشتن این طرح امری غیرضروری و در تضاد با روح برجام است و گروه 1+5 باید از محرمانه نگه داشتن آن خودداری می ورزید. یک ادعای به ویژه دروغین آن است که از آنجا که ایران طرح مذکور را به عنوان بخشی از اعلامیه پادمان پروتکل الحاقی به آژانس بین المللی انرژی اتمی ارائه نموده است در نتیجه این طرح باید سری قلمداد گردد. این طرح بخش حیاتی و مهمی از برجام است؛ لحاظ نمودن آن در اعلامیه اولیه همانند لحاظ نمودن کل برجام در اعلامیه است و حساسیت بیشتری را در بر نمی گیرد. لحاظ نمودن برجام در اعلامیه پادمان موجب نمی شود که برجام به ناگاه محرمانه گردد. ایران در زمینه پنهان ساختن اطلاعات و حقایق دارای سابقه است؛ تلاش های اخیر این کشور جهت ارعاب آژانس در این باره باید قویاً دفع گردند. لازم است که شفافیت بیشتری ایجاد شود. بعلاوه، با توجه به پیامدهای امنیتی منطقه ای و بین المللی جدی ناشی از ادامه فعالیت های غنی سازی و تحقیق و توسعه ایران پس از انقضای محدودیت های کلیدی برجام، لازم است که در رابطه با چگونگی پیش بینی و کاستن از تأثیرات مربوطه بحث وجدل های جانانه ای صورت پذیرد. یکی از نگرانی های موجود این است که ایران شاید تلاش کند بکارگیری سانتریفیوژها را فراتر از چارچوب زمانی مندرج در برنامه غنی سازی و تحقیق و توسعه خود سرعت بخشد و بدینوسیله مدت زمان گریز خود را کوتاه تر سازد. ایران طرح خود را یک تعهد داوطلبانه می خواند و شاید به دنبال آن باشد که آن را به طور یکجانبه تعدیل کند. البته انتظار می رود اعضای گروه 1+5 با این مسئله مخالفت کنند، اما مشخص نیست اگر ایران به صورت یکجانبه پیشنهاد داوطلبانه خود را تغییر داده و بکارگیری سانتریفیوژهای پیشرفته را پس از سال دهم سرعت بخشد اعضای گروه 1+5 بر اساس برجام چه کاری می توانند انجام دهند. از سوی دیگر، سانتریفیوژهای پیشرفته ایران شاید کار نکنند یا همچون سانتریفیوژهای IR-1 از کارکرد ضعیفی برخوردار باشند. یا شاید ایران بپذیرد که طرح سانتریفیوژی اش حتی اگر هم موفق باشد تقریباً نمی تواند از لحاظ اقتصادی عملی گردد و در نتیجه آن طرح را به تعویق انداخته یا کنار بگذارد و اورانیوم غنی شده را از خارج خریداری کند. اگر ایران پافشاری کرده و اقدام به تولید سانتریفیوژ طبق برنامه بلندمدت خود کند، در آن صورت این کشور احتمالاً نمی تواند یک برنامه سانتریفیوژی دارای توجیه اقتصادی را ایجاد کند اما احتمالاً می تواند برنامه ای را شکل دهد که برای کاهش چشمگیر مدت زمان گریز و پشتیبانی از یک برنامه سانتریفیوژی مخفیانه و غیرقابل کشف و تولید اورانیوم قابل استفاده در سلاح کفایت می کند. بنابراین، انتظار می رود اجرای این طرح بر میزان تنش های منطقه ای به شدت بیفزاید و احتمال وقوع منازعه نظامی را احتمالاً تا سال نهم برجام و مطمئناً تا سال سیزدهم برجام افزایش دهد. به خاطر وجود چنین خطری، گروه 1+5 و بقیه دنیا باید ایران را تشویق کنند که تصمیمات مسئولانه تری اتخاذ کند و برنامه غنی سازی خود را عمدتاً کنار بگذارد. برنامه غنی سازی و تحقیق و توسعه مرتبط با غنی سازی ایران پیچیدگی برجام و نیاز به نظارت و اجرای قوی توافق را بیش از پیش نمایان می سازد. آمریکا و متحدان اروپایی این کشور باید همواره هوشیار باشند و ببینند آیا برجام اهداف خود را محقق می سازد یا نه. از سوی دیگر، ایران به طرق بسیاری می تواند محدودیت های مندرج در برجام و برنامه غنی سازی بلندمدت خود را تضعیف ساخته یا کمرنگ کند. ایران در سال های آتی نیاز به این دارد که محدودیت ها را صرفاً به صورت دوره ای تضعیف یا کمرنگ کند. اصولاً ایران تا زمانی که بتواند گهگاه به برجام خدشه وارد کند تلاش هایش در این زمینه شاید اغلب ناموفق باشند. این ناهمگونی یک چالش دشوار در برابر دولت فعلی و آتی آمریکا به وجود خواهد آورد. برجام به قدری مهم است که نمی توان نظارت کنگره را به طور کامل از آن حذف کرد. اگرچه کنگره مسئولیت های نظارتی مهمی از جمله قانون بازنگری توافق هسته ای ایران مصوب سال 2015 را وضع نموده است، اما تلاش های بیشتری در این زمینه باید صورت گیرد. انتهای پیام/
همرسانی کنید:

طراحی و پیاده سازی توسط: بیدسان