به گزارش پایگاه اطلاع رسانی لنگرخبر، محمد گلیج، پژوهشگر حوزه «پول و بانک» در یادداشتی به نقد «بانک قرض الحسنه» پرداخت. متن این یادداشت منتشر می شود. * خرافات عصرمان را بشناسیم «خرافات» عبارتند از معتقدات و باورهایی که ریشه عقلانی ندارد. اگر از کسی بخواهید که نمونه ای از خرافات را مثال بزند، شاید چنین بگوید: «دیدن یک گربه سیاه در صبح بدیُمن است!» امّا در ابتدای هزاره سوم، دامنه خرافات به باورهایی از این قبیل محدود نمی شود؛ ضمن اینکه دسته ای از خرافات، ساده و قابل شناخت هستند، اما برخی دیگر هیبت منظومه ای دارند، بدین معنا که از خرافات متعدد و مرتبط به هم تشکیل می شوند. «بانکداری قرض الحسنه» در زمره خرافه های منظومه ای می گنجد، که از چندین باور غلط بوجود آمده است. این درحقیقت یک «ابَرخرافه» است که بواسطه سوء فهم از مفاهیم «بانکداری» و «قرض الحسنه» شکل گرفته است. چنانچه کسی درک درستی از این دو مفهوم داشته باشد درمی یابد که بانک با قرض الحسنه هیچ سنخیتی ندارد. * تحلیلی بر نظریه بانکداری به سبک قرض الحسنه توجه مخاطبان را به ستون اصلی ابَرخرافه «بانکداری به سبک قرض الحسنه» جلب می کنم؛ در اینجا یک غلط انگاری مهم وجود دارد که به آن خرافه منجر می شود؛ و آن اینکه «کار بانکها، واسطه گری است». شاید ترکیبات اضافی «حساب قرض الحسنه» یا «سپرده قرض الحسنه» را شنیده باشید. از این پس بدانید بانکها هیچگاه از حساب شما به دیگری قرض نمی دهند! چون آنها را به دلیل دیگری غیر از وام دهی احتیاج دارند. متأسفانه بعد از گذشت این همه سال، هنوز برداشتی که از بانک در اقتصاد متعارف ارائه می شود، واسطه گری است. این برداشت خرافی، بانک را نهادی می پندارد که از یک سو منابعی را تحت عنوان جذب سپرده، تجهیز کرده و از طرفی دیگر آنها را در قالب وام به متقاضیان تخصیص می دهد. این باور، مورد تأیید کتب درسی اقتصاد همچون کتابهای اقتصاد کلان، قرار گرفته و بانک به عنوان یک نهاد واسطه مالی معرفی می شود. به عنوان نمونه کتاب «اقتصاد پول، بانکداری و بازارهای مالی» از جمله متون درسی است که در بسیاری از دانشکده های دنیا تدریس می شود. میشکین(2004، ص34) در این کتاب بانک را جزو واسطه های مالی طبقه بندی می کند و چنین بیان می نماید: «بانکهای تجاری در ابتدا از طریق افتتاح حسابهای جاری، پس انداز و مدت دار اقدام به جمع آوری وجوه می کنند، سپس از این وجوه برای اعطای وامهای تجاری، مصرفی، رهنی و برای خرید اوراق بهادار دولتی و اوراق قرضه شهرداری استفاده می کنند.» اما واقعیت چیست؟ در نگاه اول بسیاری از ما گمان می کنیم که پول امروز، شیء های کاغذی هستند که توسط بانکهای مرکزی چاپ می شود، و بانکهای تجاری محل رفت و آمد این پولها هستند.
به عبارت دیگر گویا مردم پول را از «خارج» سیستم بانکی به «داخل» آن می برند و از طرفی بانک با وام دهی آن را از خود خارج می کند، اما واقعیت جز این است!
پولهای امروز، اعداد و ارقامی هستند که جایی جز ترازنامه بانکها ندارند! اسکناسها و مسکوکات تنها 3 درصد کل نقدینگی را تشکیل می دهد و 97 درصد دیگر، سپرده های بانکی (بالغ بر 1200 هزار میلیارد تومان) توسط بانکهای تجاری خلق شده است! شواهد تجربی بصراحت واقعیت تکان دهنده ای را به ما نشان می دهد که برخلاف تصور رایج، بانکها از محل سپرده ها وام نمی دهند؛ وامی که از بانک گرفته می شود پول شخص دیگر نیست، بلکه بانکهای تجاری رأساً سپرده های بانکی را خلق کرده اند.
حقیقتاً رسالت اصلی سازمان بانک، «خلق پول از هیچ» است! لذا بانکها برای وام دهی نیازی به سپرده ها ندارد!
* پس پولهای بانکی چگونه خلق می شوند؟ پول بانکی (Bank note) بدهی ترازنامه ای بانکهاست که به عنوان پول از آن استفاده می شود. همه این پولها، طی فرآیند حسابداری خلق می شوند. در حال حاضر، سه نوع پول بانکی در اقتصاد جریان دارد: 1. اسکناسها و مسکوکات (paper money and coins): اعدادی منقوش بر کاغذها یا فلزات مخصوص، که بیانگر بدهی ترازنامه ای بانک مرکزی (Centeral bank) به دارندگان آنهاست. اینگونه پولها توسط بانک مرکزی چاپ می شود و پول رسمی حاکمیت به شمار می آید. 2. ذخایر(Reserves): ارقامی که بیانگر بدهی ترازنامه ای بانک مرکزی به دارندگان آنهاست (ماهیت حقوقی ذخایر کاملاً مشابه ماهیت حقوقی اسکناسها و مسکوکات است) ذخایر در حسابهایی تحت عنوان حسابهای ذخایر بانک مرکزی قرار دارند. اینگونه پولها توسط بانک مرکزی خلق می شوند و پول رسمی حاکمیت به شمار می آیند. 3. سپرده ها (Deposits): ارقامی که بیانگر بدهی ترازنامه ای و همچنین بدهی واقعی بانکهای تجاری (Commercial bank) به دارندگان آنهاست. سپرده ها در حسابهای بانکی تجاری جای دارند و توسط همین بانکها ــ اعم از خصوصی و دولتی ــ خلق می شوند. دو تذکر تذکر اول: بدهی ترازنامه ای با بدهی واقعی فرق دارد. مثلاً اسکناس، بدهی بانک مرکزی است و در ترازنامه در طرف بدهی بانک مرکزی ثبت می شود، اما این بدهی بودن بیشتر یک اسم و لفظ حسابداری است، زیرا بدهی در معنای عرفی یعنی چیزی که طلبکار، بالاخره روزی آن را تسویه می کند. لیکن ما می دانیم که اسکناس هرگز با بانک مرکزی تسویه نمی شود. اما سپرده های بانکی به عنوان بخش اصلی پول در جریان، دقیقاً و به معنی واقعی کلمه بدهی هستند؛ بدهی ای که در معرض تسویه می باشد و می تواند حامل بهره باشد (برخلاف پولهای دوگانه رسمی حکومت) تذکر دوم: به مجموع پولهایی که توسط بانک مرکزی خلق شده، پول رسمی حاکمیت یا پایه پولی (Base money) یا پول پرقدرت (High-powered money) می گویند. نقدینگی (Liquidity) هم شامل مجموعه «اسکناسها و مسکوکات در دست اشخاص» و «سپرده های بانکی» می گردد. با توجه به درصد محدود اسکناسها و مسکوکات (3درصد کل نقدینگی) تقریباً باید گفت نقدینگی عبارت است از مجموع سپرده های بانکی. کل پولی که بانک مرکزی کشور از اول ایجاد کرده است تنها نزدیک به 170 هزار میلیارد تومان است در صورتی که نقدینگی بالغ بر 1200 هزار میلیارد تومان (قریب به 7 برابر پایه پولی) می باشد! یک نکته هرگونه پرداخت بانکهای تجاری به عوامل غیربانکی، از راه خلق سپرده اتفاق می افتد. ارائه وام، اعطای بهره سپرده، بهای خرید دارایی واقعی یا اوراق بهادار، ... مصادیق بارزی هستند که همگی آنها از مجرای خلق پول به وقوع می پیوندند. مثلاً فردی به یک بانک تجاری مراجعه کرده و می خواهد 20 میلیون تومان وام بگیرد. این بانک به سادگی در طرف دارایی های ترازنامه می نویسد که من 20 میلیون تومان به ازای وامی که به ایشان دادم از وی طلبکارم! و در طرف بدهی های ترازنامه هم ثبت می کند، این آقا 20 میلیون تومان نزد من سپرده دارد. بدین شکل یک وام جدید و یک سپرده جدید از «هیچ» خلق و به دو طرف دفتر حسابداری بانک افزوده شد. اگر دقت کرده باشید، بانکها از متقاضی وام می خواهد یک حساب باز کند تا سپرده حاصل از وام دهی در حساب مورد نظر واریز گردد. فی الواقع سپرده گذار و وام گیرنده در لحظه پرداخت وام، یک فرد هستند. برخلاف دیدگاه رایج، وام دهی نتیجه سپرده گذاری نیست، بلکه برعکس! «سپرده گذاری نتیجه وام دهی است!» یعنی سپرده های حساب من و شما، وامهایی است که بانکها پرداخت کرده اند، نه اینکه وامها، همان سپرده هایی هستند که ما پس انداز کرده ایم!
بنابراین مؤکداً عرض می کنم! بانکها از حسابهای باصطلاح قرض الحسنه به دیگران وام نمی دهند! و پولی که به حساب وام گیرنده واریز می شود پولِ دارندگان سپرده ها نیست؛ بلکه بانک آنها را مستقیماً و رأساً خلق نموده است.
* بررسی مسئله از پایگاه زکات یکی از سرسخت ترین دشمنان دانایی، «توهم دانایی» است؛ مطابق خرافه های که ذکر آن رفت، عده ای خیال کرده اند تقویت و تأسیس بانکهای به اصطلاح قرض الحسنه، چاره ای برای محرومیت زدایی و اشتغال زایی است؛ در حالی که ریشه معضل فقر، گناه ثروتمندان است و مادامی که «زکات» در صحنه زندگی جامعه پدیدار نشود، مشکل فقر و محرومیت کماکان باقی است. بانکداری نیز نه تنها کمکی در مسیر رفع فقر نخواهد کرد، بلکه عوارض و معایبی را در زندگی اجتماعی مردم پدید می آورد که آسیب زایی آن بر نسلهای متمادی تأثیر خواهد گذاشت. در ادامه مسئله را تا حد ممکن مورد تحلیل و بررسی قرار می دهیم. امیدواریم چنین نقدهایی زمینه ساز آغاز موج انقلابی برای احیاء زکات باشد. مسئولان بدانند! توسل به بانکداری چاره درد فقر و محرومیت نیست، راه حل ممتاز اسلام برای فقرزدایی «زکات» است، «زکات»! انتهای پیام/
همرسانی کنید:

طراحی و پیاده سازی توسط: بیدسان