[ad_1]

خبرگزاری تسنیم، پروندۀ ویژۀ «جهادسازندگی»

بخش اول )

در این پرونده، پیشتر، به صورت مبسوط ماهیت نهاد جهادسازندگی واشکافی شد. گفته شد که جهادسازندگی «چه بود، و چه نبود»! لینک مشروح برخی مطالب را در ذیل همین یادداشت آورده ایم، اما خلاصۀ مطالب برای مخاطب امروزی که شاید وقت و مجال کافی برای پیگیری مطالب گذشته ندارد شامل این موارد است:

الف) جهادسازندگی یک الگوی بدیع و نو و خوش ساخت از «نهاد بروکراتیک» یا «دستگاه حکمرانی» برآمده از ذات انقلاب اسلامی در حوزه های مدنی (Civil) است. از الگوهای دیگر در حوزه های محدودتر و تخصصی تر، می توان به سپاه یا بسیج در دفاع یا بنیادهای تحت نظر نهاد رهبری اشاره کرد.

ب) جهادسازندگی، یک هسته و شبکۀ نخبگانی بسیار قوی داشت: نهضت دانشجویی زندان رفته و شکنجه دیدۀ پیش از انقلاب، جهادسازندگی را تشکیل دادند. با دقت منصفانۀ بسیار بالا می توان گفت: این هستۀ اولیۀ قوی را تقریباً در هیچیک از نهادها و دستگاه های بروکراتیک کشور نمی بینیم. ماهیت نخبگانی و زبدگی و فرّهی ذاتی این هسته موجب شد نهاد جهادسازندگی، «حل المسائل نیازهای انقلاب در حوزه های گوناگون» باشد.

ج) در گزاره ای چوله و کم نما و فروکاسته شده (که اکنون نیز همین روایت معروف و مرسوم است و برخی مسئولان کشور را دچار اشتباه ماهوی و مفهومی کرده): حل وفصل امورات مربوط به روستا، بر عهدۀ این نهاد گذاره شد. اما چرا؟ برای حل این مسئله که: «محرومیت شدید و 95درصدیِ 70درصد از جمعیت ایران» ــ که در روستا زندگی می کردند ــ هم (محمل سربازگیری برای ضدانقلاب در سیستان و کردستان و آذربایجان و جنبش خلق عرب و ترکمن صحرا و غیره بود، و مآلاً) تهدید به شمار می رفت، و هم از دیگرسو بهترین فرصت بود برای خدمت به مردم محروم و برافراشتن «درفش عدالت خواهی انقلاب اسلامی» و ابلاغ «پیام انقلاب» به آحاد مردم ایران، ولو در دوردست ترین نقاط زندگی کنند، طوری که امام بفرمایند:

"جوانان جهادگرند که بذر انقلاب را در دل هر روستایی می کارند،‏   ‏و با آبادانی مناطق محروم است که هر روستایی و شهری محروم، سربازی می شود‏   ‏پاسدار انقلاب اصیل اسلامی خویش!"(27خرداد 1361)

به خاطر ایجاد همین «الگوی مفهومی خوش ساخت و بدیع» است که پیشتر، در روزهای پایانی اردیبهشت 1358، هنگامی که همان هستۀ نخبگانی، راه کار پایدارِ درهم ریختگی امنیتیِ طایفه ایِ اقطار و اکناف کشور را در تشکیل «نهادی برای سازندگی» دانستند و به واسطۀ شهید بهشتی به امام معرفی کردند، به بیان این شهید عزیز «انگار امام بال درآورد».

در پی ابلاغ پیام رسمی پیر جماران و تشکیل جهادسازندگی در 27 خرداد 1358 سیل جهادگران این مأموریت را به نحوی انجام دادند که دنیا را متعجب و انگشتِ تحیر به دهان نگاه داشت. کلیۀ خدماتی که ساختار بروکراسی سنتی از اجرای بهره ور و کارآمد آنها عاجز بود ــ اعم از دستگاه های متولی عمران مانند راه و آب و برق و کشاورزی و دامداری و مسکن و غیره؛ تا نهادهای متولی فرهنگ و آموزش مانند مساجد و سوادآموزی و آموزش های مهارتی؛ تا حوزه های دیگر و حتی تا ایجاد نهادهای مدنی مانند شوراهای فراگیر روستا  ــ در اندک زمانی توسط جهادسازندگی به سامان رسید.

د) اما شاخص و مزیت نسبی این الگو کجا بود؟ قدرت مفهومی این «الگوی خوش ساخت نهادی»، از کجا منبعث و ناشی می شد؟ مثلاً از «زحمت کش» بودن جهادی ها؟ یا مثلاً از «روستایی» بودن شان و اینکه مثلاً دروگرهای خوبی بودند؟ یا اینکه از کره ای دیگر آمده بودند برای حل مسائل و ساختار بروکراتیک سنتی روی آنها اثر نداشت؟!!

و اگر این شاخص ها (که اتفاقاً الآن در سال 1400 بیش از هرچیز دیگری به جهادی ها نسبت داده می شود) صائب است، و الگوی مفهومی جهادسازندگی منحصر در روستاست، چرا مأموریت های «غیرمرتبط با روستا» ــ مثل ستاد پشتیبانی جنگ، یا تحقیقات و مهندسی جنگ، یا موشک سازی، یا شیلات و غیره ــ را هم با همین قوت یا بیشتر به انجام رساندند؟ طوری که امام راحل در پیامی عجیب عنوان کنند:

" نقش جهادسازندگی در جنگ، کمتر از نیروهای نظامی نبوده و نیست"! (همان)

پاسخ این است:

این الگوی مفهومی نهادی (Conceptual Model)، با پشت پا زدن به رویه های مرسوم بروکراتیک، و متکی به «منطق مفهومیِ» جدید منبعث از لبّ و مخّ و اُسّ انقلاب اسلامی، رویه (Method) جدیدی خلق کرد که چهل سال بعدتر نماد و پرچم دار نوع مدیریت و رهبری و سازماندهی و حرکت به سوی هدف شد، و بر بلندای مفاهیم خلق شده توسط انقلاب اسلامی در موضوع حیاتی «حکمرانی» قرار گرفت. به گونه ای که بیانیۀ «گام دوم» صادره از رهبرش، که نماگر و شاخص حرکت در چهل سالۀ دوم انقلاب است، محفوف و مشحون از کلماتی است که با «فرهنگ و مدیریت جهادی» مؤتلف و مرتبط است. 21بار تکرار کلمۀ طیبۀ «جهاد» و تکیه بر دو عنصر مهم «مدیریت جهادی» و «جهاد علمی» در این بیانیه، به روشنی اهمیت این مفهوم را در نظر رهبر فرزانۀ انقلاب می رساند.  

جهادی ها با عینیت بخشیدن به شعاری که بر تارک لوگوشان درج کرده بودند (یعنی شعار معروف «همه با هم جهادسازندگی»)، مسیری جدید خلق کرده بودند: برخلاف الگوی غربی که بر اساس مفهوم پایه ای «اقتصاد رقابتی» شکل گرفته، جهادی ها «اقتصاد تعاون محور» را شکل دادند که بر اساس آن تمامی دست اندرکاران دخیل در یک موضوع را برای نیل به هدف بسیج و یاری می کردند؛ شاید چیزی شبیه به آنچه در «راه پیمایی اربعین» تجلی پیدا کرده است. برای مثال اگر مشکل اساسی یک روستا، «فقدان پایگاه فرهنگی» تشخیص داده می شد فعالیت های پرشماری برای بنای مسجد توسط  کلیۀ افرادی که می توانستند به حل این مسئله یاری برسانند ساماندهی می شد: تأمین مالی از خیرین (و نه حتی متکی به بودجۀ دولتی)، تأمین نیروی کار از اهالی روستا، تأمین نقشه از نیروهای مردمی متخصص در شهر یا دانشگاه، تهیۀ نقشۀ تفصیلی از نهادهای مربوطه و حتی درخواست روحانی از حوزه های علمیه برای مناطق دورافتاده که محور این حرکت فرهنگی قرار بگیرد، و الخ. مسجد تنها یک مصداق است. برای تمامی نیازهای تشخیص داده شده در یک روستا، همین الگو پیاده می شد.

و در ابعاد بزرگتر برای تأمین تمام نیازها و مسائل بزرگ و متنوع کشور (مثلاً بگیرید شیلات یا پشتیبانی جنگ و غیره، که به روستا کاملاً نامرتبط است) هم این الگو با نهایت کارآمدی کار کرد. و همین کارآمدی هم موجب شد که ساختارهای موازی سنتی و کند و ناکارآمد، حضور پرشور جهادسازندگی را برنتابند و کم کم از سال 62 طی چندین مرحله ابتدا محدود و بعد در سال 1379 منحلش کردند.

پس :

اهمیت تمرکز جهادی ها بر روستا در ابتدای انقلاب، نباید ما را به اشتباه بیندازد و از شناخت الگوی مفهومی کارآمد و بدیع جهادسازندگی در حل مسائل مدنی گوناگون کشور غافل کند.

بخش دوم)

احیای جهادسازندگی با روی کار آمدن دولت سیزدهم سر زبان ها افتاده است. اما مشکل اینجاست:  «این جهادسازندگی، آن جهادسازندگی نیست» . به نظر می رسد جهادسازندگی مدنظر برخی مسئولان دولت سیزدهم، ماهیتاً و مفهوماً با جهادسازندگی اصیل و کارآمد ابتدای انقلاب تفاوت های جدی دارد، و طلایه داران این موضوع کارشناسی و شاخص مند نمی اندیشند. برای ارزیابی صحت گزارۀ فوق دو نکته کافی است:

الف) سی ام شهریور 1400، آقای دکتر سیدجواد ساداتی نژاد، وزیر محترم جهادکشاورزی، که (البته با نیت درست و خیرخواهانه) پرچمدار اصلی احیای نهاد جهادسازندگی است، طی حکمی، اسماعیل قادری فر را به عنوان «سرپرست سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران» منصوب کرد، جایگاهی که پیشتر ردۀ «معاونت» داشت، و اکنون «سازمان» است. و در این حکم آورده شده: «تمهید مقدمات لازم برای تبدیل این سازمان به سازمان جهادسازندگی کشور... مورد انتظار است».

عنایت فرمودید؟ جهادسازندگی، که در بیان امام حاضر انقلاب پرچمدار تطوّر حکمرانی کشور از گونه های بروکراتیک سنتی و غربگرا به حکمرانی مطمح نظر انقلاب اسلامی در چله دوم انقلاب است، و در دوران خطیر «دولت سازی» و «نهادسازی» انقلاب اسلامی، پرتکرارترین واژۀ بیانیۀ بالادستی این کشور است، به یک سازمان ضعیف و فرعی در یک وزارتخانه فروکاسته شده است. برای اینکه انحراف این مدل ایجاد جهادسازندگی را از الگوی مفهومی اول انقلاب دریابیم، بد نیست به این پرسش ها پاسخ دهیم:

1. آیا هنوز هم 70درصد مردم ما در روستا زندگی می کنند؟ یا شرایط برعکس شده و 70درصد در شهرها ساکن هستند؟ آیا مسائل متفاوت نشده است؟

2. آیا مانند اول انقلاب 95 درصد از آن 30درصد جمعیت روستایی کشور، از خدمات پایه، مانند راه و برق و آب و مسکن و آموزش و غیره نابرخوردارند؟

3. آیا نابرخورداری روستاها به درهم ریختگی امنیتی در سراسر کشور منجر شده است؟

4. آیا برای سازندگی در کشور، حوزه های دارای اولویت دیگر وجود ندارد؟ آیا آن گروه نخبۀ مؤسس جهادسازندگی که خدمت امام مشرف شدند اگر اکنون بنا بود به حل مسائل انقلاب مبادرت کنند حوزۀ «حاشیه نشینی 20 میلیون نفر در شهرها» یا حوزۀ «ارز و بانک» که موضوعی جهت ساز و اصطلاحاً لنگر اقتصاد کشور است، یا جلوگیری از قاچاق، یا ممانعت از سوداگری و سفته بازی، یا فقر عمیق و نظام تأمین اجتماعی و بازتوزیع منابع، یا عدالت، یا نهاد پول، و موارد پرشمار دیگر را در اولویت قرار می دادند، یا تعاون روستایی را؟!

5. آیا تعاون روستایی، ماهیتاً می تواند آنچنان که جهادسازندگی در حوزه های دیگر هم فعالیت کرد، به انجام وظایف بپردازد؟ می تواند موشک بسازد چنان که جهاد ساخت؟ می تواند ستاد پشتیبانی جنگ جهاد تشکیل بدهد چنان که «نقشش کمتر از نیروهای نظامی نباشد» چنان که جهادسازندگی انجام داد؟ می تواند «مرکز تحقیقات مهندسی جنگ جهادسازندگی» تشکیل دهد که در لبۀ دانش دفاعی دنیا حرکت کند و همگام با نیروهای نظامی اولین اژدرها و موشک های زمین به زمین را بسازد، چنان که جهادسازندگی ساخت؟ می تواند شیلات را مدیریت و طی یک دهه متحول کند، چنان که جهادسازندگی کرد؟ می تواند امور دام را طی یک دهه متحول کند چنان که جهادسازندگی کرد؟ و مأموریت های دیگر که از آن می گذریم...

ملاحظه می فرمایید؟ روشن است که «این جهادسازندگی، ماهیتاً آن جهادسازندگی» نیست.

ب) البته از سخنان 13 مهرماه رئیس جمهور محترم برمی آید که خوشبختانه تشکیل این گونۀ بروکراتیک و دستوری و سیاسی جهادسازندگی، در خود دولت هم مخالفان جدی دارد. آقای دکتر رئیسی خوشبختانه به جای تأکید بر «تأسیس دستوری یک نهاد با ماهیت مغایر با الگوی اصلی» بر «استفاده از مؤلفه های مثبت جهادسازندگی در تمامی ساختار حکمرانی» تأکید داشتند. به این جملات ایشان عنایت بفرمایید:

  • "حرکت جهادی در کشور به رغم ادغام این نهاد در وزارت کشاورزی، به دلیل وجود روحیه انقلابی میان جوانان و حمایت ها و تشویق های رهبر معظم انقلاب تعطیل نشد و همواره در شکل های مردمی، بسیجی و خودجوش ادامه داشته است.
  • امروز باید با استفاده از تجربیات گذشته و در بستر گام دوم انقلاب، در مسیر احیای مأموریت های جهادسازندگی برای رفع ریشه ای مشکلات روستاها و مناطق محروم و احیای اقتصاد روستا حرکت کنیم.
  • برخورداری از روحیۀ جهادی میان مجموعۀ مدیران و کارکنان دستگاه های دولتی یک امر ضروری است.
  • ضعف اقتصاد روستا از عوامل مهم مهاجرت روستاییان و ایجاد حاشیه نشینی در اطراف شهرها است.
  • امروز آباد کردن روستاها به معنای فعال کردن اقتصاد روستا و نیز توجه جدی به اقتصاد مناطق محروم از جمله حاشیه شهرهاست و این کار به یک اقدام جهادی نیاز دارد.
  • فعالیت های جهادی باید مردم محور و بر پایه فعالیت های مردمی باشد، حمایت جدی از گروه های جهادی را ضروری دانست.
  • وظیفۀ دولت در این عرصه صرفاً باید تسهیل گری، نظارت و پیگیری برای تحقق امور باشد و از فعالیت جهادگران حمایت کند و موانع موجود را از پیش پای آنها بردارد.
  • ضرورت دارد جریانی با روحیه جهادی برای ایجاد سازندگی و آبادانی در روستاها با هدف فعال کردن اقتصاد روستا ایجاد شود تا با دغدغه مندی به حل وفصل بنیادین مشکلات محرومان و روستاییان اقدام کند."

این بیانات رئیس جمهور محترم خوشبختانه نشان می دهد ایشان به مبانی و مناشی شکل گیری جهادسازندگی و شاخص ها و «الگوی مفهومی» معطوف به این نهاد مقدس اشراف کامل دارند و اصولاً بر «یاری و کمک و تسهیل گری امور برای گروه های جهادی» تأکید دارند، نه «متود سیاسی احیای جهادسازندگی».

برای بررسی و مطالعۀ بیشتر، می توانید مطالب زیر را از همین پرونده دنبال بفرمایید:

انتهای پیام/



[ad_2]

منبع
همرسانی کنید:

طراحی و پیاده سازی توسط: بیدسان