خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه: مساله بازسازی انقلابی عرصه فرهنگ که ضرورت آن را رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله خامنه ای در نخستین دیدار خود با هیأت دولت سیزدهم مطرح کردند، امروزه بدل به دغدغه اصلی مدیران، فعالان و نظریه پردازان عرصه فرهنگ شده است. می توان گفت که فلسفه ضرورت این بازسازی به عملکرد مدیران پیشین باز می گردد. مدیران نهادهایی که هرکدام نقشی جدی در مدیریت فرهنگی کشور داشتند و هرکدام مسیر فعالیت نهادهای تحت امر خود را به صورت جزیره هایی جداگانه تعیین کرده بودند.

به همین دلیل ضرورت دارد که روند بازسازی از مسیر عقلانیت تبیین شده توسط نظریه پردازان بگذرد. همچنین این میان ضرورت دارد تا نقطه نظرهای فعالان عرصه فرهنگ در جای جای کشور برای پروژه بازسازی انقلابی عرصه فرهنگ نیز اخذ و دسته بندی و بررسی شوند. متاسفانه نخبگان و فعالان فرهنگی در استان های کشور، راه چندانی به رسانه ها ندارند و نقطه نظرات، ایده ها و تئوری های آنها که بعضاً از نظرات پایتخت نشینان ممکن است بهتر باشد، مطرح نمی شوند. برای رسیدن به این مقصود خبرگزاری مهر در پرونده بازسازی انقلابی عرصه فرهنگ خود تلاش کرده تا با فعالان فرهنگی شهرستان های مختلف کشور نیز گفت وگو کند.

از این دست مطالب پیشتر گفت وگوهایی با میترا متاجی، فعال و منتقد فرهنگی و ناشر مستقر در شهرستان نوشهر مازندران، محمدرضا یوسفی، کارشناس ارشد مدیریت آموزش و فعال فرهنگی در خراسان جنوبی، عبدالله رییسی، از فعالان فرهنگی و رسانه ای در سیستان و بلوچستان و حجت الاسلام جواد فراهانی، فعال فرهنگی استان مرکزی منتشر شده است. در این قسمت با اکبر فراهانی نیا مدیرکل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان گلستان به گفت وگو پرداختیم.

قسمت های پیشین این مجموعه را اینجا ببینید و در ادامه با مشروح این گفت وگو همراه شوید:

* می دانیم که انقلاب اسلامی ایران ماهیتی فرهنگی دارد و ما در اصل پیروزی قیام به زعامت امام خمینی (ره) را مدیون مؤلفه های فرهنگی هستیم. بنابراین باید در طول عمر پربرکت انقلاب، فرهنگ اصلی ترین دغدغه حکومت بوده باشد. از وجهی این دغدغه وجود داشته است، چرا که در کلام امام (ره) و مقام معظم رهبری به عنوان رهبران دینی و سیاسی جامعه همیشه از وجهی ایجابی ضرورت توجه به فرهنگ دیده می شود. با این اوصاف وقتی که رهبر و رئیس حکومت از مسئله بازسازی انقلابی عرصه فرهنگ سخن به میان می آورند، نشان از ضعف های شدید در برنامه های پیشینی دارد. به نظر شما ضرورت بازسازی ساختار فرهنگ و رسانه در چیست و آسیب ها و نقاط ضعف ساختار کنونی را در چه مواردی می بینید؟

برای پاسخ به این سوال ابتدا به فرمایش مقام معظم رهبری در خصوص اهمیت فرهنگ اشاره می کنم. ایشان می فرمایند: «اگر ما روی فرهنگ عمومی کار نکنیم، در توسعه اقتصادی هم خواهیم ماند. این تازه در صورتی است که ما محور را توسعه اقتصادی بگیریم. البته در جامعه اسلامی، محور این نیست؛ توسعه اقتصادی وسیله است. به هر حال، از هر طرف که حرکت می کنیم، می بینیم که به فرهنگ می رسیم و راه ها واقعاً به فرهنگ ختم می شود. برای فرهنگ باید کار کرد.»

بنده با بازسازی ساختار فرهنگ و رسانه به معنای دگرگونی آن موافق نیستم، بلکه بر استفاده از ظرفیت و توان فرهنگ و رسانه در عصر ارتباطات و دهکده جهانی تاکید دارم. لذا شناسایی و تحلیل صحیح از چالش های فرهنگی و توجه ویژه به فرهنگ و بهره برداری صحیح از ظرفیت فرهنگ، هنر و رسانه را لازم و ضروری می دانم.

واقعیت این است که در کشور ما به فرهنگ، هنر و رسانه آنچنان که باید و شاید توجه نشده است و همین موضوع باعث شده که کشور با چالش های فرهنگی متعددی روبه رو شود. همین چالش ها می تواند با بنیان های ارزشی، اخلاقی، معنوی و هویت بخش جامعه در تضاد و تعارض قرار گرفته و ابعاد و عناصر هنجاری، ارزشی، فکری، نمادی و مجموعه کنش های رایج افراد جامعه را دچار تزلزل کند. لذا بر شناسایی آسیب ها و چالش های فرهنگی تاکید دارم؛ چرا که شناسایی آسیب ها و چالش های فرهنگی شرایطی را برای مقابله با آنها و برنامه ریزی صحیح و اصولی برای دستیابی به الگوی مناسب فرهنگی فراهم می کند.

جوامعی که چالش ها و آسیب های فرهنگی را به عنوان جزیی از حیات سیاسی اجتماعی خویش پذیرفته اند، مسلماً در کنترل آنها و تبدیل کردن آن به فرصت، بهترین کارآمدی را از خود نشان می دهند و عدم درک این چالش ها در زمان مناسب، منجر به ایجاد آسیب های جدی در آینده می شود.

هر چه فرهنگ درونی تر و مردم محورتر باشد، به دلیل برخوردار بودن از جایگاه و باورهای مردمی، هم در اجرا و هم در نظارت با چالش های کمتری روبه رو خواهد شد * مهم ترین مساله کشور و مردم که با بازسازی ساختار فرهنگ و رسانه باید حل شود، چه مسئله ای است؟

در پاسخ به این سوال نیز من به جای بازسازی، بر توجه ویژه به فرهنگ تاکید دارم. فرهنگ، هویت ساز، آرمان آفرین و معنا بخش انسجام بخش، پیوند آفرین و تعلق آفرین پیشرفت آفرین، تکامل دهنده، رشد دهنده و قدرت آفرین امنیت بخش و استحکام آفرین مشارکت آفرین پویا بخش، نظم آفرین و وفاق دهنده گفتمان ساز، جهت دهنده و هدایت گر است.

اگر به فرهنگ و هنر و رسانه به معنای واقعی و کاربردی آن توجه شود، نتایج ارزشمند آن را در سطح جامعه به وضوح شاهد خواهیم بود. وقتی از این ویژگی ها و کارکردهای فرهنگ استفاده شود، قطعاً بسیاری از مشکلات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، روانی و … در جامعه حل می شود. مشروط بر اینکه پس از شناخت کامل آن، برنامه ریزی درست و هدفمندی نیز در این زمینه داشته باشیم.

* برای تدوین موفق طرح بازسازی ساختار فرهنگ و رسانه و در مرحله بعد، اجرا و نظارت بر اجرا، چه الزاماتی باید رعایت شود؟

هر چه فرهنگ درونی تر و مردم محورتر باشد، به دلیل برخوردار بودن از جایگاه و باورهای مردمی، هم در اجرا و هم در نظارت با چالش های کمتری روبه رو خواهد شد.

* اگر این طرح درست تدوین و اجرا شود، چه فواید و تأثیر ملموسی بر زندگی مردم خواهد داشت؟

جواب این سوال را در بندهای قبل پاسخ دادم. اگر به فرهنگ و هنر و رسانه به معنای واقعی و کاربردی آن توجه شود، قطعاً بسیاری از مشکلات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، روانی و … در جامعه حل می شود. مشروط بر اینکه نسبت به آن شناخت کامل داشته و با بهره برداری از دانش، آگاهی و مهارت افراد متعهد، متخصص، دانشمند، صاحب نظر و مجرب در این زمینه، برنامه ریزی درست و هدفمندی را پایه ریزی کنیم.

* جایگاه مردم در نظام حکمرانی مطلوب فرهنگ چیست؟

کشور ایران از جمله کشورهایی است که در آن «هویت» معنای تاریخی دارد. در این گستره تاریخی ما با حوزه های فرهنگی مختلفی روبه رو هستیم که امروز فرهنگ ها و خرده فرهنگ های گوناگون ما را شکل داده اند. برای حفظ این تنوع فرهنگی چاره ای نیست، جز اینکه لایه های عمیق فرهنگ را مطالعه و جستجو کرده و گروه های اجتماعی حامل این فرهنگ را شناسایی کنیم. هر چقدر سیاست فرهنگی ما از درون بجوشد و از درون جامعه نشات گیرد و از سلایق مردم در چهارچوب تعریف هنجاری که می تواند یک الگوی مناسب را برای جامعه معرفی کند، ملهم باشد، آنگاه موفق تر خواهد بود. بدون درک آنچه مردم بدان باور دارند، سیاست فرهنگی به دیدگاه فراگیر نزدیک
نمی شود.

* نخبگان، فعالان فرهنگی و مسئولان چه وظایفی در بازسازی ساختار فرهنگ و رسانه دارند؟

دانشگاه، دانشگاهیان، نخبگان و فعالان فرهنگی می توانند به سه دلیل: الف: گستردگی مخاطب، ب: توانایی های پژوهشی و ج: الگو سازی، با تولید علم، تربیت نیروی کار آزموده برای توسعه جوامع، بارور کردن ارزش های انسانی و فرهنگی و سرانجام تربیت شخصیت اجتماعی افراد برای ورود مستقیم به جامعه و بازار کار نقش موثری در ارتقاء سطح فرهنگ عمومی داشته باشد.

* مردم چگونه می توانند در بازسازی انقلابی ساختار فرهنگ و رسانه مشارکت کنند و پیشنهاد شما در طراحی سازوکار این مشارکت مردمی چیست؟

در جهان امروزی که نقش و نیروی اجتماعی مردم نسبت به گذشته به مراتب افزون تر شده است، ضرورت هماهنگی و همسویی صاحب نظران، کارشناسان و برنامه ریزان هر کشور با نیازهای فرهنگی جامعه نیز بیشتر احساس می شود. جامعه رشید و پویا جامعه است که بتواند نیازهای فرهنگی خویش را در رهگذر حیات و حرکت اجتماعی مردم بازشناخته و از تظاهرات و تمایلات کاذب یا گذرا تفکیک کند و قدرت پاسخگویی به این نیازها و بهره گیری از آنها را در جهت رشد و کمال مادی و معنوی دارا باشد. در این میان تعامل و ارتباط موثر، تنگاتنگ، هماهنگ و متناسب نظام های نهادی (نظام خانواده، نظام اقتصادی، نظام اجتماعی، نظام هویتی و دینی، نظام ارتباطی و نوین، نظام سیاسی، نظام دفاعی و …) با «نظام فرهنگی» است که می تواند جوامع انسانی را به درجات عالی و برتر برساند.

* به نظر شما مهمترین اصل و سیاست حکمرانی فرهنگی چیست؟

یکی از منابع قدرت تمدنی به ویژه در عصر کنونی، حوزه فرهنگ، رسانه و ارتباطات و فضای نوین ارتباطی و پدیده شبکه ای شدن جوامع است. مرزهای سرزمینی و هویتی جوامع به مرزهای شبکه های اجتماعی و ارتباطی تقلیل یافته و حضور در شبکه های ارتباطی دنیا را به دودسته کلی: دارندگان فضا و شبکه های ارتباطی و بازماندگان از فضای ارتباطی تقسیم کرده است. در شرایط جدید، فضای قدرت جهانی بر بستر فناوری های نوین و توسعه شبکه های ارتباطی در فضای مجازی قرار گرفته است و نیروی این فضای جدید از منابع تمدنی، زیر ساخت های فنی، هویت، محتوا، فرهنگ و نیز از نهاد سازی، شبکه بندی، تشکیلات و سازماندهی برای جریان سازی در این فضا تشکیل می شود.

مسئولان نباید فرهنگ را عرصه تسویه حساب های سیاسی قرار دهند و از فرهنگ استفاده ابزاری کنند هر ملتی که بتواند هویت و محتوای فرهنگی خویش را بر روی این زیر ساخت، سازماندهی و به جریان اندازد، به همان نسبت می تواند دارای قدرت افزوده بوده و در زمینه حکمرانی فرهنگی موفق تر عمل کند.

* میزان تاثیر منش و سبک زندگی مسئولان، در فرهنگ عمومی جامعه چقدر است؟

منش و سبک زندگی مسئولان در فرهنگ عمومی جامعه بسیار موثر است. مسئولان وظیفه دارند در زمینه فرهنگ عمومی خویش را به عنوان الگوهای فکری، نظری و رفتاری مناسب به جامعه معرفی کنند.

همچنین باید ضرورت ها، بایدها، نبایدها، محصولات و مظاهر فرهنگی را با دقت مطالعه کرده و تخصص های لازم را کسب کنند. همه مسئولان باید بتوانند مسایل فرهنگی را به درستی و مطابق با تغییرات روز کشور و جامعه جهانی تبیین کنند و با سعه صدر و تحمل زیاد نسبت به مسایل فرهنگی توجه داشته باشند و باید بتوانند خوب گوش دهند؛ چراکه خوب گوش کردن مقدمه خوب تصمیم گرفتن است.

ضمناً مسئولان نباید فرهنگ را عرصه تسویه حساب های سیاسی قرار دهند و از فرهنگ استفاده ابزاری کنند و در پایان، مسئولان باید در زمینه مسائل فرهنگی ادبیات مشترک داشته باشند و از تشتت آراء و اظهار نظرهای بدون مطالعه و بدون پایه و پیشینه علمی، پژوهشی و تحقیقاتی و غیر مستند پرهیز کنند.

* با توجه به انتصاب رئیس جدید صداوسیما، چه پیشنهادهای ملی و استانی برای بازسازی ساختار رسانه ای کشور دارید؟

مهمترین پیشنهاد من در این زمینه این است که متولی فرهنگ و هنر و رسانه باید در کشور مشخص شود. متاسفانه در کشور در عرصه فرهنگ موازی کاری می شود و بسیاری از دستگاه ها خود را متولی فرهنگ می دانند. تلاش در عرصه فرهنگ اصیل ایرانی و اسلامی و به طور کلی اصلاح و ارتقاء فرهنگ عمومی امر لازم و پسندیده ای است؛ اما اشکال از آنجا شروع می شود که گاهی دو گانگی، چندگانگی یا حتی تضاد فرهنگی در عرصه فرهنگ و رویدادهای فرهنگی اتفاق می افتد.

گاهی اجرای یک رویداد فرهنگی توسط یک نهاد ارزش و توسط نهاد دیگر، ضد ارزش تلقی می شود یا در مورد یک مقوله فرهنگی تفسیرها و اقدامات متفاوتی انجام می گیرد. به عنوان مثال بر اساس قوانین و دستورالعمل های وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی، به کار بردن اسامی و اصطلاحات بیگانه در سردر مغازه ها، اصناف، تبلیغات محیطی، نشریات و آگهی های تبلیغاتی، ممنوع است اما برخی از همان واژه ها، اصطلاحات و اسامی در صدا وسیمای ملی و استانی تبلیغ می شود.

این دوگانگی و اتخاذ سیاست های دوگانه در کوتاه و دراز مدت لطمات جبران ناپذیری بر پیکر فرهنگ وارد کرده و به از هم گسیختگی فرهنگی دامن خواهد زد.