به اعتقاد مشاور معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست کنوانسیون تهران می تواند عاملی برای حفظ محیط زیست دریای خزر باشد.

به گزارش خبرنگار مهر، دریای خزر به عنوان بزرگترین دریاچه جهان که مرز ساحلی ۵ کشور را شامل می شود، از اهمیت زیست محیطی بالایی برخوردار است.

به همین منظور در گفت و گویی با فرناز شعاعی به سراغ کنوانسیون تهران رفتیم تا از ابعاد این معاهده زیست محیطی مطلع شویم.

لطفاً یک توضیح کلی درباره کنوانسیون تهران بدهید.

اگر بخواهم درباره کنواسیون تهران پیشینه ای بگویم، باید این نکته را یادآور شوم که دریای خزر ویژگی های بارز اکولوژیکی و تنوع زیستی بی نظیری دارد. به طور مثال گونه های ارزشمند ماهی های خاویاری یا فوک خزری که تنها پستاندار این دریا هست. همینطور بخاطر منابع نفت و گاز که زیر بستر این دریا وجود دارد.

به طور کلی شرایط خاص و استراتژیک دریای خزر بسیار با اهمیت است. بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، وضعیت بحرانی در دریا وجود داشت.

به خاطر افزایش فعالیت های اکتشاف و استخراج نفت و گاز، کاهش منابع آبزی به خصوص ماهی خاویاری که در رده گونه های در حال انقراض قرار گرفته بودند و منجر به کاهش خاویار به عنوان یک منبع ارز خارجی شده بود، تخریب زیستگاه ها و همینطور ورود گونه های غیر بومی، باعث شد ۵ کشور حاشیه دریا خزر به فکر همکاری برای رفع این بحران ها کنند.

کشورهای ایران، آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان و روسیه با حمایت مالی برخی سازمان های بین المللی به طور خاص سازمان ملل، برای حفاظت از دریا شروع به همکاری با یکدیگر کردند.

این اتفاق باعث شد تا در سال ۱۳۷۷ برای جلوگیری از تخریب بیشتر محیط زیست خزر، مجموعه فعالیت هایی انجام شد و در نهایت برنامه محیط زیست دریای خزر یا (caspian enviroment program) CEP شکل گرفت.

برنامه محیط زیست دریای خزر مجموعه اقداماتی برای ارتقا کیفی محیط زیست خزر بود که باید توسط خود کشورها انجام شود. CEP باعث شد تا این کشورها تشویق شوند یک چارچوب حقوقی تنظیم کنند. در نتیجه کنوانسیون حفاظت از محیط زیست دریایی دریای خزر شکل گرفت.

این کنوانسیون دقیقاً چه زمانی شکل گرفت و اجرایی شد؟

این کنوانسیون در آبان ماه سال ۱۳۸۲ در تهران به امضا رسید و به همین خاطر به اسم کنوانسیون تهران معروف شد. بر اساس مفاد کنوانسیون ۹۰ روز بعد از اینکه آخرین کشور کنوانسیون را در مجلس خود به تصویب رساند، لازم الاجرا می شود. این اتفاق در ۲۱ مرداد ماه ۱۳۸۵ رخ داد و پس از آن کنوانسیون تهران لازم الاجرا شد.

هدف اصلی کنوانسیون تهران چیست؟

هدف اصلی کنوانسیون تهران را در چند دسته می توان اشاره کرد. کشورهای ساحلی در رابطه با جلوگیری، کاهش و کنترل آلودگی، جلوگیری و کنترل گونه های مهاجم، پیش آمدن شرایط اضطراری محیط زیستی، حفاظت و احیای منابع زنده دریایی، مدیریت مناطق ساحلی، بحث مربوط به نوسانات تراز آب دریای خزر و همچنین مجموعه فعالیت های پایشی می بایست با یکدیگر همکاری داشته باشند.

کنوانسیون تهران به تنهایی قادر است این هماهنگی را ایجاد کند؟

کنوانسیون تهران یک کنوانسیون چارچوبی است. یعنی یکسری چارچوب برای اینکه کشورها بتوانند با همدیگر در راستای حفاظت از محیط زیست همکاری داشته باشند، ایجاد کرده است.

در عمل آنچه که به عنوان بازوی اجرایی کنوانسیون مطرح است، پروتکل هایی است که قرار بود به کنوانسیون اضافه شود. در حال حاضر چهار پروتکل آماده و تصویب شده است.

این چهار پروتکل را نام ببرید.

یکی از پروتکل ها که پروتکل آمادگی، واکنش و همکاری منطقه ای در مبارزه با سوانح آلودگی نفتی است از سال ۱۳۹۵ لازم الاجرا شد. سایر پروتکل ها هم منتظر امضا و تصویب دولت ها است و برخی از کشورها در مجلس خود آنها را به تصویب رساندند ولی منتظر هستند که بقیه کشورها ملحق شوند تا لازم الاجرا شود.

سایر پروتکل هایی که می توان نام برد پروتکل حفاظت از منابع و فعالیت های مستمر در خشکی است که به عنوان پروتکل مسکو معروف شده است. ما در مجلس شورای اسلامی این پروتکل را تصویب کرده ایم.

پروتکل دیگر تنوع زیستی است که به پروتکل عشق آباد معروف شده است و این پروتکل نیز در مجلس به تصویب رسیده است.

پروتکل ارزیابی اثرات زیست محیطی فرامرزی هنوز در مجلس شورای اسلامی درحال بررسی است و تصویب نشده است. پروتکل دیگری که در حال آماده شدن متن آن است، پایش و تبادل اطلاعات نام دارد.

تا چه میزان کشورها به کنوانسیون تهران پایبند بودند؟

بر اساس کنوانسیون تهران، مهمترین اصل همکاری منطقه ای کشورها، بهبود وضعیت محیط زیست دریای خزر و حفاظت از آن است. درنتیجه همه کشورها این همت را داشتند که با یکدیگر بنشینند و روی این کنوانسیون کار بکنند. چندین سال کار کارشناسی انجام شد تا بهترین نتیجه حاصل شود.

با توجه به اینکه اصل همه معاهده های مرتبط با دریای خزر بر اساس اجماع است، همه کشورها باید موافق اجرای آن باشند و اگر حتی یک کشور مخالفت کند، آن معاهده لازم الاجرا نیست. بنا بر این هر پنج کشور همت داشتند برای اینکه محیط زیست دریای خزر را حفظ کنند به اجماع برسند.

باید اشاره کنم طبیعی است که بعضی از کشورها بهتر و بعضی ها ضعیف تر عمل کردند. ولی در نهایت این اصل و اساس کنوانسیون تهران است که کشورها با یکدیگر همکاری داشته باشند و کشورها آنجایی که مقدور بوده تلاش کردند.

ایران در چارچوب کنوانسیون تهران چه اقداماتی کرده است؟

مجموعه اقدامات و فعالیت هایی که طی این سال ها انجام شده است، فقط توسط سازمان حفاظت محیط زیست نبوده بلکه بعضی از سازمان هایی که جز ذینفعان در دریای خزر هستند نیز شامل می شود. از جمله مهمترین ذینفعان سازمان شیلات ایران و همچنین مؤسسه تحقیقاتی شیلات کشور است.

کارهایی که تاکنون انجام شده فعالیت های پایشی در راستای سنجش و مقایسه وضعیت حال محیط زیست خزر در مقابل وضعیت گذشته آن است. این اطلاعات جمع آوری و پایش می شوند.

اقدامات دیگری در راستای حفاظت، احیا و بازسازی در رابطه با ماهیان خاویاری بوده است. این اقدامات با همکاری بخش های مختلف مثل آزمایشگاه ماهیان خاویاری برای پرورش ماهیان خاویاری انجام شده است.

همچنین در حوزه آزاد سازی و رهاسازی بچه ماهی های خاویاری در دریای خزر کارهایی انجام شده که با همکاری وزارت نیرو صورت گرفته است. زمانی که سد سازی انجام می شود، باید در رودخانه ها مسیرهایی رو ایجاد کنند تا ماهیان بتوانند در آن حرکت کنند. چون خیلی از ماهیان خزر وقتی می خواهند تخم ریزی کنند به رودخانه ها و محل تولید مثل خودشان بر می گردند.

یا به طور مثال مثل همین کارهایی که در راستای آزادسازی حریم دریاها انجام می شود واقعاً کاربردی است و کمک به حفظ تنوع زیستی دریای خزر و بهبود کارکردهای اکولوژیک منطقه می کند.

کارهای دیگر هم مثل اقدامات امداد و نجات در خصوص فوک خزری انجام گرفته است.

جلوگیری از ورود آلودگی ها به طور خاص ورود مستقیم فاضلاب های تسویه نشده، مجموعه فعالیت هایی است که واقعاً اجرایی شده است. به همین منظور وضعیت ورود فاضلاب ها به دریای خزر را کنترل می کنیم تا بتوانیم از ورود فاضلاب های خام جلوگیری کنیم.

اینها همه مجموعه اقداماتی است که ایران انجام داده و همچنان هم نمی توانیم بگوییم که عملکرد ما فوق العاده بوده است. ولی به هر حال کارهایی بود که انجام شده و همچنان هم باید ادامه داشته باشد و امیدواریم که به صورت مرتب این کارها را انجام بدهیم و نتیجه مفیدی هم بگیریم.

سازمان محیط زیست در راستای کنوانسیون تهران با سازمان های دیگر هماری دارد؟

طبیعتاً ما با همه سازمان هایی که به ترتیبی در دریای خزر ذینفع و بهره بردار هستند تعاملات و همکاری ها داشتیم. جوامع محلی و کسانی که از دریا ارتزاق می کنند از جمله این ذینفعان هستند. به طور خاص با بعضی از سازمان ها بیشتر همکاری داریم.

به عنوان مثال با سازمان شیلات ایران در راستای حفظ و بهبود منابع آبزی دریای خزر تعاملات زیادی داشتیم. با سازمان بنادر و دریانوردی برای اقدامات و کارهایی مربوط به مقابله با آلودگی نفتی در دریای خزر همکاری کرده ایم.

چه دستورات و آئین نامه هایی در این راستا تهیه شده است؟

آئین نامه های مختلف مثلاً در تعیین استانداردهای کیفیت آب دریای خزر و در مورد استانداردهای خروجی فاضلاب ها به دریای خزر وجود دارد. دستورالعمل هایی هم برای حفاظت و امداد و نجات فوک خزری اجرایی شده است. درنهایت اقداماتی صورت گرفته تا قوانین اصلاح شوند تا بتوانیم برای بهبود محیط زیست دریای خزر تلاش کنیم.

همرسانی کنید:

طراحی و پیاده سازی توسط: بیدسان