در حال بارگذاری... لطفا صبر کنید.
میرخانی معتقد است زنان به دلیل سختی فقه، کمتر وارد این عرصه شده اند در حالی که تخصصی شدن فقه زنان و ورود زنان به این عرصه برای حل مشکلاتشان ضروری است. ضمن اینکه در مسائل زنان باید از فقه احتیاطی به فقه ...
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم-طیبه مجردیان: چالش ها و ناسازگاری هایی میان فقه و واقعیات روز، بیش از یک قرن است که ذهن متفکران اسلامی به ویژه مصلحان آنها را به خود مشغول داشته است و در این باره تئوری های مختلفی ارائه کرده اند. هر دانشی دقیقاً در گذاری که به واسطه موضوعات جدید و مسائل مستحدث پیدا می کند، نیاز به تجدید نظر دارد. تئوری تأثیر زمان و مکان در اجتهاد امام خمینی(ره) هم تلاشی در همین راستا است. اما در حوزه زنان شاید ناسازواری ها به دلیل ورود اسرائیلیات توسط جریان تحریف در منابع روایی، تحمیل عرف جوامع بر منابع دینی و تفسیرهای غلط، حضور کم رنگ زنان در عرصه های فقهی و خوانش شدن به عنوان دیگری توسط مردان، به صورت جدی تری مطرح است. تا جایی که برای بعضی از زنان این شبهه به وجود آمده که نکند در مبانی اسلامی نسبت به زنان تبعیض وجود دارد. و یا بعضی را نسبت به دانش فقه و اندیشه فقیهان بدبین کرده تا جایی که معتقد هستند فقه کارآمدی لازم را برای حل مشکلات و مسائل روز ندارد و باید با اتکای صرف به عقل در برخی از مشکلات چاره اندیشی کرد. اما به نظر بسیاری از اندیشمندان با بازخوانی مجدد و اصولی منابع دینی، هنوز هم می توان برای مشکلات زنان از چشم انداز دینی چاره اندیشی کرد. در همین راستا خبرگزاری تسنیم با خانم دکتر عزت السادات میرخانی دکترای علوم و معارف اسلامی و استاد حوزه و دانشگاه گفتگو کرده است. مشروح این گفتگو را در ادامه می خوانید.
ضرورت تجدید نظر در احکام به واسطه موضوعات جدید و مسائل مستحدث
این روزها موضوع بازنگری در فقه زنان مورد توجه بسیاری قرار گرفته است. نظر شما در این رابطه چیست؟
بازنگری در فقه زنان ضروری است. ولی این عرصه، عرصه خاصی است. بنده نظرم این هست که هر کسی نمی تواند پابرهنه وارد آن شود.اینکه می گویم باید در فقه زنان بازنگری صورت بگیرد، خب این چه اشکالی دارد؟ بنده به عنوان کسی که حدوداً 30 سال در فقه و دانش های وابسته به فقه و متدولوژی فن استدلال فقهی در حوزه و دانشگاه تدریس داشتم، این نظر را دارم.
به عنوان مثال طرح درس قواعد فقه برای ارشد و دکتری در وزارتخانه را خود بنده دادم. در حوزه های علمیه هم به همین صورت. درواقع من یک انسان دوزیست هستم که 8 سال در دانشگاه و همینطور در حوزه های علمیه کار کردم. در حوزه «علم و فقه مصطفی» در تهران که جزو حوزه های معتبر است و در حوزه کوثر تدریس داشتم. حوزه حضرت عبدالعظیم حسنی هم هفت، هشت سال تدریس داشتم و همینطور در دانشگاه تربیت مدرس در رشته مطالعات زنان. تدریس های بنده در طول این سال ها در عرصه های فقه خاص و به نحوی مرتبط با موضوع زنان بوده است.
هدایت نیا: تا اختیارات قوامیتی مرد تغییر نکند الگوی سوم محقق نمی شود
نوآوری شیخ طوسی در وارد کردن اصول و ادله عقلی به فقه
ضرورت بازاندیشی در فقه چیزی نیست که امروز بعد از 40 سال تازه مطرح شده باشد. این مسئله در هزاره تجربه فقهی ما مطرح بوده است. به عنوان مثال شیخ طوسی(شیخ الطائفه) محکومیت ما را در مقابل اهل سنت جواب می دهد. در مقدمه مبسوط می گویدما را محکوم کردند به قلت اصول و نداشتن استدلال. به همین خاطر من فقه مبسوط را نوشتم.
اهل سنت به شیعه ایراد می گیرند که شما فن استدلال ندارید. ورود ادله عقلیه در فقه شما نیست چون شیعه معتقد بوده مباحث فقهی عین همان حدیثی است که از ائمه نقل می شود. آن وقت شیخ طوسی(شیخ الطائفه)، فقه مبسوط را می نویسد و در مقدمه اش هم می گوید برای اینکه ما را متهم نکنند به اینکه فقه شیعه یک سکونی دارد و فن و سبک استدلال ندارد این کتاب را می نویسم و با ادله مختلف عقلی و نقلی صحبت می کند. شیخ طوسی جزو متقدمین و متوفی سال 460 است.
هر دانشی دقیقاً در گذاری که به واسطه موضوعات جدید و مسائل مستحدث پیدا می کند نیاز به تجدید نظر دارد.ما یکسری موضوعات داریم که این ها چه از جهت موضوع شناسی و چه از جهت حکم تغییر کرده است. هیچ اشکالی ندارد که ما بگوییم باید تجدید نظر شود. در عین اینکه آن پیشینه هزاره تجربه فقهی دقیقاً به ما روش شناسی فن استدلال می دهد. شخصیت های تاریخ فقه کارهای بسیار عظیمی کردند. جناب آقای دکتر لنگرودی که پدر حقوق اسلامی در ایران هستندودانشگاه های کشورهای اروپایی در عرصه علوم اسلامی ایشان را می شناسند، می گویند: ما هنوز نتوانستیم فن استدلال علامه در کتاب تذکره را بیرون بکشیم و بر اساس آن فن استدلال، بتوانیم مباحث بین رشته ای را پیش ببریم.
موضوع شناسی، فقه مقارن و روش استدلال بین رشته ای؛ نوآوری علامه حلی در فقه
به عنوان مثال علامه حلی. اصولاً بحث موضوع شناسی از زمان علامه حلی آغاز می شود. بعد شما می ببینید جناب علامه فقه مقارن یعنی فقه بین مذاهبی را تأسیس می کنند. و مبدع روش استدلال بین رشته ای در فن استدلال فقهی هستند. شخصیت علامه را هنوز حتی آن هایی هم که اهل معرفت علمی هستند، نشناختند. ایشان به تناسب نیاز زمان و مکان، کتاب تذکره را در فقه مقارن می نویسد. حتی ما افرادی مثل شهیدین داشتیم که استاد اهل سنت داشتند. علامه حلی کتاب مختلف الشیعه را هم روی تفکرات مختلفی که مربوط به مکتب تشیع است، می نویسد. یعنی می بینید در عرصه درون مکتبی، کتاب فقهی جدا دارد. در عرصه بین المذاهب، کتاب جدا دارد و هر کدام فن استدلال خاص خودش را دارد. خب این شیوه علامه در قرن هفتم را مقایسه کنید با این کپی پیست های امروز. آقای دکتر لنگرودی می گوید وقتی شما تاریخچه فقه ما را نگاه می کنید، نمایشگاهی است که ما فقط تماشا کردیم. بعد ایشان یک زاویه اش را وارد می شود یعنی انقدر دامنه فقه دقیق و عظیم و عمیق است.
رقیه سادات مومن: آیا قول و فعل حضرت علی(ع) درباره زنان تعارض دارد؟
تأثیر مقتضیات زمان و مکان در نظرات فقهی
یعنی هر کدام از بزرگان تاریخ فقه نوآوری هایی داشته اند؟
بله و حالا من نمی خواهم وارد نوآوری های عصری و زمانی و مکانی بشوم. ایشان می گویند:
اندیشه ها بایستی همیشه در پویایی و تحول باشد. اگر سکون داشته باشد، حالت مردابی به خود می گیرد.در هر دانشی اگر بخواهید سکون داشته باشید، اندیشه مردابی به خودش می گیرد. یعنی اگر بخواهید جوال باشد و شناوری داشته باشد و تحرک و تحول و پویایی و پایایی داشته باشد، لازمه اش این است. تعبیر حضرت امام این است که فقه جواهری، مغایرتی با پویایی و پایایی ندارد. ایشان می فرمایند مقتضیات زمانی و مکانی دقیقاً در نظرات فقهی تأثیر دارد.
مثلاً خرید و فروش خون تا قبل از مصرف پزشکی خون برای نجات جان بیماران نیازمند به احیای حیات و مصرف خون، حرام بوده است. چون زمانی در جنگ های بین اقوام خون خواری مطرح بوده است. حتی وقتی یک قبیله ای پیروز می شده، مرسوم بوده خون قبیله مغلوب را سر سفره شان بیاورند. به این اعتبار می بینید تا حدود 150 سال قبل و حتی تا زمان جناب صاحب جواهر خرید و فروش خون حرام بوده چون مصرف خون در معصیت بوده است.
اندیشه فقیه در نظریه فقهی او تأثیر می گذارد
شما به هوش مصنوعی به عنوان مبدأ تولید فکر نگاه می کنید؟ ابداً. هوش مصنوعی یک ابزار در تسریع کارهای علمی است. مثلاً شما اگر برای یک پایان نامه دو سال می خواستید وقت بگذارید؛ یک موضوعی را به هوش مصنوعی می دهید. او می آید بر اساس همین چیزهایی که در فضای علمی و مجازی موجود است برای شما یک ساختار درست می کند، طرح مسئله درست می کند. یعنی اگر کسی بخواهد سوء استفاده کند ممکن است یک پایان نامه دکتری را با استفاده از هوش مصنوعی بنویسد. اما آیا هوش مصنوعی بینش و منش هم می دهد؟ هوش مصنوعی یک ابزار است.
آن چیزی که ما باید در بحث فقه داشته باشیم اولاً مبنای بینش توحیدی است. البته اندیشه فقیه در نظریه فقهی او تأثیر می گذارد. به قول آقای مطهری که می گفتندفقیه دهاتی، دهاتی نظر می دهد. فقیه شهری، شهری نظر می دهد. اگر زن در اندیشه کلامی یک فقیه به عنوان یک موجود ناقص و ناتوان از جهت ادراک و مباحث عقلی، صغرا کبری کردن منطقی و بالاخره فن استدلال باشد که به درد این کار نمی خورد، در عرصه نظری هم می بینید دقیقاً همان اندیشه کلامی اثرش را در نظریه فقهی او گذاشته است. حالا اگر شما این اندیشه را دیدی، باید به فقه بدگمان شوی یا نسبت به تنقیص آن اندیشه؟حالا این را داشته باشید، از آنطرف شخصیتی مثل آقای مطهری می گویند من هر دفعه پیش مادرم می نشستم چیز نو یاد می گرفتم. و این را در سن 40 سالگی می گویند . یعنی انقدر این قدرت فکر به علاوه ظرفیت علمی در ایشان بوده است.
تلاش شیخ صدوق در پاسخ به چالش های دین در مواجه با مسائل روز
من امروز می خواهم یک چیز دیگر بگویم؛
داشتن فکر پویا و فعال فقط مستلزم داشتن علم نیست. ما در گفتمان های اهل بیت خیلی از این مباحث داریم. جناب صدوقحتی اسم کتاب معانی الأخبار خود را بر اساس بطن احادیث قرار می دهد.ایشان اول کتاب سه روایت می آورد و می گوید چرا اسم این کتاب را معانی اخبار گذاشته است، طوری که در خانه اگر کس است برای یک قرن بس است. سه روایت می آورد می گوید اهل بیت گفتند (انتم افقه الناس اذا عرفتممعانی کلامنا) فقیه چه کسی است؟ فقیه نه اینکه فقط حدیث شناسی، رجال و درایه بلد باشد. ائمه فرمودند حرف های ما گاهی اوقات 70 بطن دارد و فقیه کسی است که آن را فهمیده باشد. این ها خیلی دردشان بیشتر از ما بوده حتی لفظی را که برای عنوان کتاب انتخاب کرده به این خاطر بوده که ضرورت های زمانی و مکانی را می دیده است.
ایشان می گوید وقتی می خواهم کتاب بنویسم مثل نماز، قصد غربت می کنم. اسم هم پشت آن نمی نوشته است. بعد با توجه به نیاز زمان و مکان معانی اخبار را می نویسد. شما با این نگاه به چهره صدوق به تنهایی نگاه کنید. به چهره علامه به تنهایی نگاه کنید. در این چهره ها چه می بینید؟
شاید شما بگویید جناب صدوق، یک فقیه دقیقاً محدث هست. ایشان من لایحضر الفقیه را در مقابل من لایحضر الطبیب می نویسد. یعنی ما همانطور که در علم طب نیازمند پویایی و پیشرفت هستیم و یک پزشک نمی تواند از آن کتاب غافل شود، در علم فقه هم به همان صورت. من لایحضر الفقیه 4 جلد و یکی از بنیان های مبانی و مستندات است. حالا شما به این فرد می گویید محدث؟ یا می گویید فقیه؟
کتاب دیگری می نویسد با عنوان «علل الشرایع» یعنی هم دانش علل و مقاصد می آورد، دانش حساب و کتاب و استدلال می آورد. کتاب «کمال الدین و تمام النعمه» را می نویسد. می گوید این کتاب شرحش این است که بنده وقتی در عصر غیبت داشتم برای زیارت به خراسان می رفتم، به نیشابور رسیدم. فیلسوفی را دیدم گفت جناب صدوق چه نشسته ای که دارند مکتبت را زمین می زنند! برای اینکه انتظار طولانی شده و مسئله غیبت زیر سوال رفته است. نیاز را دارد می بیند. می گوید شب روی پشت بام در نیشابور خوابیده بودم، چشمم به آسمان بود که خدایا وظیفه من نسبت به این موضوع چیست؟ متوجه شدید فقیه زمانشناس یعنی چه؟ می گوید در فکر بودم و محو جمال زیبای آسمان بودم خوابم رفت. دیدم در خانه خدا هستم. طواف کردم آمدم استلام حجر که با خدا دست بدهم و استلام کنم که دیدم آقام امام عصر درب خانه ایستاده است. سر از پا نشناختم که بروم خدمت حضرت. ایشان چنین توفیقی پیدا می کنند. می گوید هنوز نرسیده بودم که حضرت فرمودند چرا راجع به غیبت ما چیزی نمی نویسی؟ آن وقت می گوید من «کمال الدین و تمام النعمه» را نوشتم. ما اصلاً فکرمان و عقلمان و قدمان به این نمی رسد که اسم های کتاب های این ها را بگوییم برای چه این گذاشته اند. آن وقت ما آیه «أَکمَلْتُ لَکمْ دینَکمْ» را فقط برای غدیر می آوردیم. حالا ببینید فکر این فقیه چقدر بالاست که کمال الدین و تمام النعمه را به واسطه ظهور امام عصر می آورد. حالا شما برو بگرد ببین یک چنین فکر مولدی با این اندیشه عمیق گیر می آورید؟ خب یک چنین فقهی که یک عنصرش جناب صدوق است، یک عنصرش جناب علامه است. شما نسبت به این فقه بدبین هستید؟
نظر آیت الله جوادی آملی درباره قضاوت و مرجعیت زنان
تأکید رهبر انقلاب بر موضوع شناسی از طریق متخصصین در تبیین مسائل روز زنان
روند و مسیری را که به ویژه فقه شیعی طی کرده روند پویایی و تحول است. اما امروز؛ بله حوادث واقعه و موضوعات جدیدی هست. مسأله موضوع شناسی در مسائل زنان را داریم. این به عنوان یک بحث جدی به ویژه نزد فقیهانی که نسبت به مسائل زنان دغدغه داشتند و در رأسشان معظم رهبری، مطرح است.حضرت آقا دقیقاً بر موضوع شناسی از طریق متخصصین تأکید دارند. در تبیین حکم به متخصصین می گویند شما موضوع را تبیین کنید. حدود سال 74 یا 76 نشستی مربوط به مسائل زنان در دانشگاه فردوسی مشهد تشکیل می شود. آقا پیامی را به آن سمینار دادند و در آنجا گفتند که زنان فقیه با اطبا متخصص مسائل و موضوعات زنان بنشینند؛آنها موضوع را تبیین کنند، این ها حکم را بگویند.
آقای دکتر فتاحی مسئول آن نشست بودند. ایشان الآن جراح مغز هستند و از بچه مبارزهای قبل از انقلاب در مشهد بودند. و هنوز هم که هنوز است در مشهد این فعالیت ها را در فقه و به خصوص فقه پزشکی انجام می دهند. ایشان به تناسب مباحث پزشکی با دعوت از شخصیت های بسیار بلند مرتبه و صاحب نظر قم و مشهد، سمینارهای کلان و مختلف بین رشته ای مثلاً در حدود، دیات، مباحث مرتبط با زنان و... برگزار کرده اند و می کنند. و خروجی این سمینارها کتاب می شود.
زنان کارشناس به امور تخصصی فقهی خود بپردازند
یعنی نیاز به یک همکاری بین رشته ای هست؟ یعنی در تبیین موضوع باید از علوم مختلف مثل جامعه شناسی و تاریخ و پزشکی و علوم دیگر استفاده کرد؟
بله ما در بحث موضوع شناسی، تقسیمات موضوعی داریم. این را باید توجه داشت که آیا موضوعات، موضوعات مستنبط است و نیاز به استنباط فقهی دارد؟ یا نه موضوعات عرفی است؟ مثلاً آیا فلان مایع در ظرف، سرکه هست یا خم؟ خب شاید یک خانم بی سواد، علمش نسبت به سرکه و خم بیشتر از بنده هست چون به لحاظ تجربی تا بو کند، می فهمد یا رنگ را ببیند می فهمد. فقیه چه می گوید؟ می گوید اگر این سرکه است ، مصرف آن اشکالی ندارد. اما در مورد موضوعات غیرشرعی:
موضوعات غیر شرعی، فرمول دارد. فقه ما عین ریاضیات است و چون توده مردم از این ریاضی خبری ندارند و عمدتاً کار سنگینی است، متأسفانه دچار انحراف در تشخیص و انحراف در تعریف می شوند. اینجاست که آن وقت یکی از پایه های خوب نظر دادن راجع به موضوعات این است که واقعاً بدانیم این موضوع چه نوع موضوعی است؟ شما باید موضوع شناس باشید. آیا موضوع شرعی است یا غیرشرعی است؟
مثلاً در مورد صلات و صیام هیچکس نمی تواند بگوید نماز صبح چهار رکعت است. چون پیامبر فرمودند (صلوا کما رأیتمونی اصلی) اما در موضوعاتی که تحول و شرایط بیرونی و درونی متفاوت می شود، این خیلی مسئله به وجود می آورد. اینجا می بینید کار خیلی سنگینی است و کار راحتی نیست. قیاس هم نمی شود کرد چون ما در فقه شیعی قیاس نداریم. شما باید تک تک موضوعات را بسنجید و روی آن نظر بدهید. همچنین بنده قائل هستم در تقسیمات فقهی یک عرصه هایی از فقه مثل عرصه مساوات، مضاربه، بیع فضولی، اگرچه گستره اش بیش از حد مباحث زنان است اما کاربردش بیشتر در حوزه مباحث زنان است.من نظریه فقه شناور را هم مطرح کردم. در این جلسه مجال نیست که درباره این نظریه توضیح بدهم اما به نظر بنده در موضوع بلوغ؛ بین بلوغ عبادی و بلوغ مدنی و بلوغ کیفری فرق است. حتی در بلوغ عبادی بین نماز و روزه فرق است.
اینجا است که حضرت آقا می گویند در مسائل زنان حتی اگر ما تجزی در اجتهاد را هم قبول نداشته باشیم، در مسائل زنان باید بپذیریم که تخصصی شدن فقه زنان امری ضروری است. و پردازش زنان به فقه زنان ضرورت دیگری است. شکاف جدی بین جامعه ما و اندیشه حضرت آقا وجود دارد، در حالی که ما در پله های اول مانده ایم. بزرگ ترین مقصر هم خود ما زنان هستیم، ما باید اندیشه های آقا را محقق کنیم. احکام مخصوص زنان را مردان نمی توانند کار کنند.
«جمعیت و زن اجتماعی جدید» ـ 3| تکلو: مشکلات حوزه زنان با ترحم و اقلیت پنداری حل نمی شود
یعنی خود خانم ها هستند که باید این تحول را ایجاد کنند؟
آقا می فرماید مردها آنگونه که شایسته است نمی توانند به مسائل زنان بپردازند. اصلاً یک عرصه هایی ورود مردان برای تشخیص موضوع حرام است مثل مسائل خاص زنان که نیاز به لمس و نظر دارد.خب او باید نظر داشته باشد تا بفهمد این چیست.یک عرصه های حتی ورود زنان بهتر از ورود مردان است. یک عرصه هایی هر دو مساوی هستند و یک عرصه هایی هم ورود فرد به اعتبار تخصصش است. بنابراین مسائل متفاوت است و ما نمی توانیم با یک چوب همه را بزنیم یا همه را تأیید کنیم. آنجاست که دقیقاً بر اساس ضرورت و نیازها باید ببینید موضوعات چیست؟
فرق میان کلام خدا و نظریات در علوم
علم با هم فرق می کند. برای نمونه عرض می کنم ما نشست فقه و پزشکی با دانشگاه شهید بهشتی را داشتیم. برخی از متخصصین پزشکی دانشگاه قائل بودند ارتباط زناشویی در دوران حیض مشکلی ندارد. البته از خود آن تیم پزشکی یک عده با این نظر مخالف بودند. فرق میان کلام خدا و نظریات در علوم این است که آن نظریات معارض دارد.یکی فرضیه می دهد و اثبات می کند، دیگری رد می کند و ریشه آن را می زند.گفتند نه علم ثابت کرده است. گفتم اولاً این نظریه متقن نیست همچنان که شما در همین جلسه هم معارض داشتید. ثانیاً یک تفاوتی بین ظنون عقلی شما و حتی استقراء ناقص شما از جهت فن استدلال است. چون جامعه شناس وقتی استقرا می کند، استقراء ناقص به درد ما نمی خورد. مثلاً یک جامعه شناس آماری را از یک کشور دیگر، قاره دیگر از جای دیگر می گیرد، حاصلش را می خواهد برای کشور ما قانون گذاری کند. خب این استقرا برای کشور ما ناقص است.
سیطره اصل طهارت بر عالم طبیعت و شریعت
مسئله بعد این است که ما می گوییم اینجا قانونگذار خدا است.قرآن می گوید این که من می گویم «إِنِ الْحُکْمُ إِلَّا لِلَّهِ» (57 انعام) یعنی حکمی جز برای خدا نیست. چرا؟ چون یقص الحق، چون منطبق بر حقیقت است. چون حکم خدا مطابق حاق و حقیقت اشیاء است.
گفتم ببینید اگر شما دو نفری که هیچی، اگر همه تیم پزشکی را بیاورید و بگویید این اشکال ندارد، بنده می گویم خدا می گوید «وَ یَسْأَلُونَکَ عَنِ الْمَحِیضِ قُلْ هُوَ أَذًى ...»یعنی از تو درباره حیض می پرسند، بگو: حیض، حالت ناملایم و زیان باری است. این اذیت است و اذیت برای زن است. حالا شما برو هر که را می خواهی بیاور «فَاعْتَزِلُوا النِّسَاءَ فِی الْمَحِیضِ»؛ پس در زمان حیض از [آمیزش با] زنان کناره گیری کنید. قرآن می گوید از موضع ارتباط کناره بگیر. نمی گوید از زن کناره بگیر، می گوید از موضوع محیض کناره بگیر «وَ لَا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّىیَطْهُرْنَ»؛ و با آنان نزدیکی نکنید تا پاک شوند؛ تا این پاکی طبیعی ایجاد شود. تازه پاکی طبیعی ایجاد شد هم نه، صبر کن «فَإِذَا تَطَهَّرْنَ» غسل کن. چرا؟ چون «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَیُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ»؛ خداوند اهل توبه و طاهران را دوست دارد. در آیه بعد می فرماید «نِسَاؤُکُمْ حَرْثٌ لَکُمْ». زمین پاک ثمره پاک می دهد. پس به پاکی طبیعی اقناع نمی شود، می گوید «فَإِذَا تَطَهَّرْنَ» پس وقتی غسل کرد «فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَیْثُ أَمَرَکُمُ اللَّهُ» از همان موضع که خدا دستور داده، می گوید زن ابزار دست تو نیست و هر چیزی حساب و کتابی دارد. پس شما اینجا می بینید که نظریه علم پزشکی می گوید مشکلی ندارد خب شما حالا در یک آیه دقت کن هم فلسفه اش را می گوید؛ چون خدا می خواهد از اولین منطقه خلق، این ارتباط پاکی باشد. چون نظام تابع اصل طهارت است. بعد از آن طرف می گوید اولاً حاصل شهوت مثل حاصل عفت نیست. لذا ولدزنا احکام خاص دارد چون حاصل شهوت با حاصل عفت یکی نیست. ما در طبیعت اصل طهارت را داریم و قانون شریعت منطبق با حاق طبیعت است. ما یک اصل داریم در طبیعت به نام اصل طهارت. باران چه می کند؟ باد چه می کند؟ درخت چه وظیفه ای دارد؟ هوا را پاک و تلطیف می کند. همه چیز دارد ایجاد طهارت می کند. حالا چقدر زشت است که آن ها تازه عقل هم ندارند، «لَوْ أَنزَلْنَا هَذَا الْقُرْآنَ» هم ندارند، اما کار ویژه خودشان را انجام می دهند. بالاتر «یُسَبِّحُ لِلَّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ» دائم مشغول تسبیح هستند. «کُلٌّ لَهُ قَانِتُونَ» و همه تسلیم هستند. شما با این نگاه به فقه نگاه کن.
به نظر می رسد به خاطر کاستی هایی که در نگاه برخی از فقیهان نسبت به زن بوده، یک بدبینی نسبت به فقه به وجود آمده است.
البته ما یک چالش داریم و آن این است که زنان ما به خاطر سختی این کار، کمتر وارد این عرصه شده اند. باید باور کنیم برخی از کارها، صرفاً مردانه نیست.
پرونده «مسأله جمعیت و زن اجتماعی جدید» منتشر می شود
لزوم گذار از فقه احتیاطی به فقه تسهیلی در مسائل زنان
بله یکی از دلایلی که شاید نظرات منطبق بر واقع نیست این هست که خانم ها کمتر وارد این عرصه ها شد.
یکی از مشکلات دیگر مسئله احتیاط ها وفقه احتیاطی است. شما وقتی خوب کار کردی دیگر انقدر احتیاط لازم نیست. به همین خاطر من پایان نامه ای در مرکز تربیت پژوهشگر داشتم که چگونه می شود در مسائل زنان از فقه احتیاطی به فقه تسهیلی گذار کرد. تسهیلی یعنی چه؟ یعنی کار زنان را انقدر سخت نکنیم، منتهی مبنا داشته باشیم. شمااگر بیایید حمایت قانونگذار را در تسهیل مسائل زنان ببینید، این حمایت ها خیلی زیاد است چه در عرصه حقوق خصوصی چه عرصه حقوق عمومی. همین آیه که بحث شد که زن را اذیت نکن. بعد هم می گوید در این دوران نمی خواهد نماز بخوانی که اذیت شوی. چقدر معروف داریم من باب اینکه هوای خانم را در خانه داشتن! عاشروهن بالمعروف، رزقهن و کسوتهن بالمعروف، اسکنوهن من حیث سکنتم من وجدکم، نگو همینی که هست! در حد توانایت باید برایش فراهم کنی. لاتضاروهن لتضیقوا علیهن به او فشار نیار.
بعد از آن طرف دقیقاً می بینید که در مسائل اقتصادی درست است گفته می شود (للرجال نصیب مما اکتسوا و للنساء نصیب مما اکتسب) به مرد می گوید تو مال خودت مال خودت ولی وقتی ازدواج می کنی باید روی بله همسرت مهریه باشد ولی روی بله تو مهریه نمی خواهد. نفقه را هم می گوید (و الوالدات یرضعن اولادهن حولین کاملین لمن اراد ان یتم الرضاعه و علی المولود له رزقهن و کسوتهن بالمعروف). و در کل حمایت های مختلف قانونگذار از زن مثلاً نفی تعلیق که می گوید تو حق نداری همسرت را روی انگشت نگه داری. خب کار نکردیم.
یعنی این حمایت ها می توانست خیلی توسعه پیدا کند و در قانونگذاری همچنان دیده شود.
بله می تواند. همچنان که شما در نظر بگیرید به واسطه مادری کجای دنیا حق شیر قائل شدند؟
آنچه ما به آن بها ندادیم دشمن به آن بها داده است
با توجه به اینکه در حال حاضر خانم ها بعد از مادری با مشکلات متعددی روبرو می شوند و تعادل زندگی شان به هم می خورد. از منظر فقه تسهیلی آیا این مشکلات نباید با حمایت هایی تسهیل شود؟
بله اگر حمایت دولت نباشد، آن وقت یک خانم هم بخواهد فرزندآوری کند، هم بخواهد درس بخواند، هم بخواهد فعالیت کند! خب نمی تواند. من دانشجویی داشتم که رتبه اول دکتری بودند. خب بعد از 12 سال تا دکتری قبول شدند باردار هم شدند. با اضطراب آمدند پیش من گفتند حالا چه کار کنم؟ گفتم اصلاً نگران نباش، هیچ طوری نشده است. گفتند شما می توانید ساعت کلاستان را تغییر بدهید؟ گفتم اصلاً به خاطر تو کلاس را می اندازم ترم آینده که تو یک روز کمتر تهران باشی چون بچه اصفهان بود.
ما امروز وقتی می خواهیم بگوییم «إِنَّ الدّینَ عِندَ اللَّهِ الإِسلامُ»؛ یعنی نزد خدا تنها اسلام است. من یک حرفی امروز می زنم ممکن هست بایکوتم کنند. ولی پیامبر اسلام وقتی آمد به شبه جزیره عربستان، قرآن می فرماید «وَ إِذا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالْأُنْثى ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَ هُوَ کَظِیمٌ؛ و چون یکی از آنان را به [ولادت] دختر مژده دهند [از شدت خشم] چهره اش سیاه گردد، ودرونش از غصه واندوه لبریز و آکنده شود!» بعد کمتر از ربع قرن فاطمه سلام الله علیها آمد. بعد زینب سلام الله علیها آمد و بعد زنانی که من در دو جلد کتاب خودم گفته ام پیغمبر چه ساخت! چرا؟ چون گفت اگر این ها را بسازیم، این ها مبلغ هستند و حتی دین را جهانی می کنند. ما این را نفهمیدیم که پیغمبر نیمی از جمعیت را آن هم نه از باب جنسیت ــ خوب دقت کنید تا نگویند میرخانی فمنیست است ــ بلکه از باب بلکه از باب استضعاف حمایت کرد. امروز غزه را می بینیم. قرآن می فرماید «وَ ما لَکُم لا تُقاتِلونَ فی سَبیلِ اللَّهِ وَالمُستَضعَفینَ مِنَ الرِّجالِ وَالنِّساءِ وَالوِلدانِ؛ شما را چه شده که در راه خدا و [رهایی] مردان و زنان و کودکان مستضعف [ی که ستمکاران هر گونه راه چاره را بر آنان بسته اند] نمی جنگید؟» (75 نساء) حتی نمی گوید مومن باشد یا نباشد. کودک مظلوم، زن مظلوم دیدی بر تو واجب است دفاع کنی. پیامبر چنین قشر مستضعفی که تاریخ آن ها را محروم کرده، عقلش را محروم کرده، توانایی اش را محروم کرده، پیغمبر گفت نه باید یک تأمل اساسی شود. این نیمی از جمعیت باید از استضعاف در بیاید. وقتی این نیم جمعیت از استضعاف درآمد، شد زینب کبری که یک تاریخ را درس می دهد. شد همین که امروز می گویند این مادران غزه چه دارند؟ این فکر است.
«جمعیت و زن اجتماعی جدید» ـ2| تکلو: فرزندآوری به خوبی محقق نمی شود مگر از «جهان زنانه» تحلیل شود
مقصد تحولات حقوقی به برابری نمی رسد
یک عده می گویند ما از اول انقلاب وقتی سیر تحولات حقوقی مربوط به زنان را نگاه می کنیم، قوانین قابل توجهی به نفعشان تغییر می کند، و می گویند شاید روزی به همان مساوات کامل میان زن و مرد برسیم. نظر شما در این رابطه چیست؟
مقصد این تحولات به برابری نمی رسد. برابری اینجا عدالت نیست. ولی خیلی از جاها می توانیم تسهیل بگذاریم. ما با دنیای غرب از جهت مسائل زنان در یکسری مسائل مشترک هستیم اما در راه حل متفاوت هستیم. بله فردی می آید و یک نظریه نوینی را می دهد منتها نه به عنوان مبنای غربی، خودش مبنای مستقل دارد. فن استدلال دارد. حالا ممکن است یک موضع بحث عدالت باشد. یک موضع تفاوت باشد. یک موضع تسهیل باشد.
نیازی نیست ما به آنها برسیم ما الگوهای مترقی خودمان را داریم. همین امروز من یک موضوعی دارم نقش زنان در احیاگری تفکر دینی. این خیلی مهم است. همان موضوعی که زمان پیامبر عمل شد.
نظریه فقه شناور
حکم شرعی درباره یک نفر هم شناور است. شما ممکن است صبح نمازت را ایستاده بخوانی. ظهر دچار عارضه ای شوی باید خوابیده نماز بخوانی یعنی حکم شرعی دقیقاً متأثر از شرایط بیرونی و شرایط درونی مکلف است. یعنی یک نفر به اعتبار حالات مختلف، احکام مختلفی دارد. اصلاً زیبایی این حکم این است که یک ترازو نمی گذارد که بگوید همه با هم. همان فقه شناوری که گفتم و باید جداگانه درباره آن صحبت کرد.
انتهای پیام/