خبرگزاری مهر - گروه استان ها- مریم ساحلی: جنگل های انبوه گیلان از آزادی نشان دارند و از نهضتی که در برابر ظلم و جور ایستاد. میرزا کوچک خان جنگلی و جنبش جنگل برگ هایی درخشان از تاریخ گیلان هستند. اما آنچه که ما در قبال میرزا و مبارزاتش انجام داده ایم موضوعی است که باید بدان اندیشید.

واقعیت این است که هر ساله در سالروز شهادت میرزا فعالیت هایی در راستای معرفی این واقعه مهم شکل می گیرد، ولی میزان کارآمدی این اقدامات هم نیازمند بحث و بررسی است. از این رو با «امین حق ره» پژوهشگر تاریخ و فرهنگ گیلان به گفت و گو کردیم. وی با اشاره به اینکه «جنبش جنگل» را از رخدادهای مهم تاریخ معاصر ایران دانست و گفت: این واقعه شاید مهمترین رویدادی بود که از پس جنبش مشروطه تا برآمدن سلسله پهلوی در عرصه سیاست ایران رخ داد.

وی با بیان اینکه اینکه جنگلی ها به رهبری میرزا توانستند در دوره ای حکومتی مستقل از مرکز در گیلان برپا کنند و آنقدر قدرت بگیرند که با قوای خارجی هم تقابل و تعامل داشته باشند خودش موید اهمیت این جنبش است، ادامه داد: اما با وجود همه این مستندات چه به شکل اسناد رسمی، چه به شکل روایت ها و خاطرات و گزارش های مکتوب، چه به شکل روایت ها و گزارش های شفاهی، از این جنبش و کنش مبارزاتی و اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی آن باقی است و هم اینکه کتاب ها و مقالات بسیاری پیرامون آن تألیف و تدوین شده اما متأسفانه آن گونه که شایسته است نه شخصیت میرزا کوچک و نه خود جنبش تبیین و تعرفه نشده است.

حق ره با بیان اینکه منظور اظهار نظر و تولید محتوا نیست زیرا در این زمینه فعالیت های زیادی انجام شده است، گفت: با وجود همه این منابع همچنان میان صاحبان نظر و قلم از طیف های گوناگون در مورد شخصیت خود میرزا، جهان بینی، اهداف، ایدئولوژی، و رویکردهای سیاسی و مبارزاتی وی و به تبع آن ساختار و سازوکار خود جنگل، اهداف و آرمان و مسیری که پیمود و شخصیت های مؤثر بر آن بسیار اختلاف است.

پژوهشگر تاریخ و فرهنگ گیلان ادامه داد: همین هم سبب شده که با وجود این همه منابع و مستندات مکتوب، شهادت راویان نزدیک به جنبش هنوز جامعه به ویژه نسل جوان که جویای هویت و فهم تاریخ خود است بر اینکه ماهیت میرزا و جنبش جنگل چه بود و چه اندیشه ای از مبارزه در سر داشت، به پاسخ واحد و جامع و قانع کننده ای دست نیافته و ذهن آنها با این پرسش ها مواجه است که میرزا حافظ تمامیت ارضی بود یا جدایی طلبی؟ وطن پرست بود یا بیگانه دوست؟ ملی گرا بود یا مذهبی؟ روشن اندیش و نوخواه بود یا سنت گرا؟

وی با اشاره به اینکه این موضوع را به عینه و به وضوح می توان در کنش های کاربران فضای مجازی دید، گفت: این فهم متناقض و درک ناهمگون از میرزا و جنبش جنگل به ویژه در میان کنشگران و جویندگان تاریخ در خارج از حوزه های جغرافیایی و فرهنگی گیلان پررنگ تر است.

عوامل اختلاف رویکرد

حق ره اضافه کرد: اگر بخواهیم دلایلی برای این چندپارگی و بی نظمی و اختلاف رویکرد در تحلیل و تعرفه کنش مبارزاتی میرزا و جنبش جنگل بیاوریم باید اول به کنش خود جنبش نگاه کنیم.

وی با بیان اینکه جنبش جنگل حرکتی بر پایه یک ایدئولوژی واحد نبود، افزود: مجموعه ای از مبارزان با آرمان ها و اهداف گوناگون به بهانه های مختلف، ذیل پرچم جنگل و با زعامت میرزا در تقابل با حکومت مرکزی و طیفی از قوای بیگانه جمع شدند که البته همین چند پارگی سبب اختلاف و از هم گسیختگی و در انتها شکست جنبش شد.

پژوهشگر تاریخ و فرهنگ گیلان با اشاره به اینکه طبیعی است که با افول جنبش و گذشت زمان دل بستگان هرکدام از آن سویه های فکری و رویکردهای ایدئولوژیک بخواهند در تحلیل ها و مکتوبات خود جنبش را مصادره به مطلوب کنند و به نسل های آینده بشناسانند، بیان کرد: نقش پژوهشگران مستقل تاریخ و بیشتر دولت های مستقر برای ثبت درست و بی سوگیری رخدادهای تاریخی در اینجا اهمیت می یابد که متأسفانه آنچه گذشته نشان می دهد حداقل در مورد جنبش جنگل و شخصیت میرزا کوچک خان، از سوی هر دو مرجع کنش قابل دفاعی رخ نداده است.

ضرورت وجود رویکردی بدون سوگیری

وی با بیان اینکه تاریخ نگاری ما از نظر مورخان مستقل و عادل فقیر است و از سوی دیگر دولت های مستقر هم عموماً نسبت به جنبش جنگل رویکرد واقع گرایانه و بی سوگیری نداشته اند، اظهار کرد: جنبش جنگل در دوره پهلوی با شمایل شورشی ضد ملت و ملیت تعرفه شده و صحبت از میرزا و نهضتش نه تنها کار آسانی نبود بلکه اسباب دردسر می شد.

حق ره با بیان اینکه پس از انقلاب ۵۷ هم متأسفانه رویکرد رسمی به سمت مصادره میرزا و جنبش به نفع ایده های سیاسی مطلوب حاکمیتی رفت و همین هم سبب شد در روایت های رسمی از او و جنبش چهره ای غیر واقعی و نا همگون با مستندات تاریخی و عموماً همسو با تمایلات جریانات مذهبی نمایش داده شود که برای مخاطب جستجو گر، کنجکاو و پرسشگر امروز قابل باور و پذیرش نیست.

اکنون چه باید کرد؟

وی در ادامه با اشاره به اینکه رویکرد امروز باید در زمینه موضوع میرزا چه باشد، بیان کرد: در حال حاضر ارتباط مؤثر با مراکز اسناد و دسترسی به خود اسناد انحصاری شده و دسترسی به آنها برای بسیاری پژوهشگران خیلی سخت و گاهی ناممکن است.

پژوهشگر تاریخ و فرهنگ گیلان با بیان اینکه برای شناخت رخدادهای تاریخی و تولید محتوای مؤثر دسترسی آسان به اسناد یک مؤلفه ضروری و حیاتی است، تأکید کرد: تا رویکرد دستگاه های رسمی صاحب قدرت و امکانات متولی ثبت و آموزش تاریخ و توسعه فرهنگ به سمت پذیرش واقعیت ها و عدم مداخله تمایلات ایدئولوژیک و اهداف و خواست های سیاسی نرود مشکل چندانی مرتفع نمی شود.

وی با اشاره به اینکه نهادهای مستقل و کنشگران غیروابسته و جویای حقیقت هم می توانند نقش مطلوب تری ایفا کنند، ادامه داد: این امر با کشاندن بحث های آگاهی بخش به عرصه های عمومی با زبانی قابل فهم در کنار کوشش بیشتر در خصوص بازیابی، خوانش، تعرفه و تحلیل اسناد ناخوانده جنگل که می دانیم در مراکز اسناد داخل کشور و دیگر کشورها بسیار بوده محقق می شود. البته باید گفت این مسیر همراهی و مساعدت سرمایه گذاران بومی را هم برای استخراج و خرید اسناد می طلبد.