به گزارش خبرگزاری مهر، بیست و پنجمین قسمت از فصل شانزدهم برنامه زاویه چهارشنبه شب ۲۷ بهمن با حضور علیرضا نفیسی پژوهشگر حوزه توسعه اجتماعی و محمد رضایی مدیر دانشگاه توسعه ملی رسالت، با موضوع «الگوی توسعه ملی» روی آنتن شبکه چهار سیما رفت.

مجری برنامه در ابتدای این قسمت از فصل شانزدهم برنامه زاویه با پرداخت به موضوع آن گفت: سال های سال، توسعه یک نسخه واحد دانسته می شد که همه باید از آن تبعیت می کردند. توسعه برای کشورها چشم انداز و رؤیا می سازد. کشورها راهی جز این نمی یابند که نسخه های آماده سازمان های بین المللی را پیاده کنند و در عوض وام و اعانه دریافت کنند. توسعه شتابان، آشفتگی و آنومی را در بسیاری کشورها به دنبال آورد و هنجارها و ساختارهای اجتماعی را به هم ریخت. با نمایان شدن این مشکلات، سازمان های بین المللی، کلیدواژه هایی مانند توسعه محلی و مشارکت را وارد ادبیات خود کردند. اما این هم نقطه پایانی بر داستان توسعه نبود و حتی این روش ها هم پیامدهای خاص خود را در کشورها به همراه داشت.

وی ادامه داد: با توجه به مطالب گفته شده چند سوال مطرح است که از جمله آن می توان به اینکه، آیا توسعه آن قدری که به بالا بردن شاخص های اقتصادی می اندیشد، به خودِ انسان و اجتماع توجه می کند؟ برنامه های توسعه در کشورهای شرق و جنوب، چه تضادهایی در کشورها را در پی داشته است؟ و دست آخر سوال مهمی که ذهن فعالان توسعه را به خود مشغول کرده این است که توسعه اجتماعی چیست و الگوی مطلوب دستیابی به آن چگونه است؟ اشاره کرد.

علیرضا نفیسی در پاسخ به سوالات مطرح شده در حوزه اقتصاد و توسعه گفت: واژه توسعه حداقل سابقه ای صدساله دارد اما به معنی کاربردی امروزی خود پس از جنگ جهانی دوم مطرح می شود.

نفیسی در ادامه با اشاره به مشکلات زیست محیطی ایجاد شده در هر کشوری به بهانه توسعه گفت: بی شک توسعه به منابع طبیعی نیاز دارد که در پی آن منجر به آسیب های جدی به طبیعت می شود. حتی کشورهای توسعه یافته و غربی نیز به شدت با چنین موضوعی مواجه هستند تا آنجا که برخی کشورهای در حال توسعه با توجه به عواقب طبیعی توسعه تلاش دارند تا مسیر توسعه خود را به گ. نه ای تغییر سازگار با محیط زیست و منابع طبیعی خود کنند.

وی افزود: نابرابری اجتماعی یکی دیگر از پیامدهای توسعه به روش و معنای غربی آن است چرا که اینگونه توسعه به نفع سرمایه داران است و بیشتر در کشورهای سرمایه داری مشاهده می شود.

نفیسی در همین راستا افزود: ایران نیز به لحاظ اجتماعی و زیست محیطی پیامدهای توسعه را تجربه کرد. به عنوان مثال بحران آب نتیجه اقدامات توسعه طلبانه ما بوده است. دریاچه ارومیه یکی از این عواقب است که کمی میزان بارندگی اصلاً برای خشک شدن آن مطرح نیست بلکه اقدامات توسعه طلبانه بشر موجب خشکی و نابودی این دریاچه ۱۳ هزار ساله شده است. بلایی که سر دریاچه ارومیه آمده نتیجه تغییرات آب و هوایی نیست بلکه حاصل اقدامات انسانی و برداشت بیش از حد حوضه های آبریز منتهی به دریاچه است. گفته می شود بیش از ۷۰ سد روی حوضه های آبریز دریاچه ارومیه ساخته شده است که بی شک در نتیجه آن دریاچه خشک خواهد شد.

این پژوهشگر با بیان اینکه تمرکز و تراکم جمعیت ها در نقاط مشخصی در کشور از ایرادات نگاه توسعه طلبانه است، ادامه داد: رشد اقتصادی به هر قیمتی تبعات جبران ناپذیری خواهد داشت که مسائل اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی را تحت تأثیر قرار خواهد داد.

نفیسی با انتقاد از نگاه توسعه ای دولت های ما با تمرکز بر آنچه در روستاها و عشایر ایران آمد گفت: به بهانه توسعه ساختارهای گوناگون اجتماعی ایران مورد دستکاری قرار گرفت و با تصور بر اینکه می توان از بالا به پایین مدیریت امور گوناگون مردمی را به دست گرفت اجتماعاتی از جمله ایل و عشایر و حتی روستاها تغییر داده شد. در حالی که خرده هویت ها دیده نمی شود و اصل و هدف بر راه اندازی شهرهای بزرگ معطوف می شود.

الگوی «زندگی بهتر» متناسب با هر کشور متفاوت است

محمد رضایی مدیر دانشگاه توسعه ملی رسالت نیز در ادامه این نشست و در تکمیل صحبت های نفیسی گفت: سوال «زندگی بهتر یعنی چه؟» در جوامع گوناگون پاسخ های متفاوتی دارد. به عنوان مثال در آمریکا معمولاً پاسخ ها با افکار فردگرایی و تماماً مادی همراه است اما هر چه به سمت شرق حرکت کنیم با جواب هایی که رنگ و بوی اجتماعی دارد مواجه می شویم. به این ترتیب جواب چنین سوالی که در جای جای دنیا متفاوت است به ما نشان می دهد که الگوی «زندگی بهتر» بیان شده در هر کشور باید متناسب با همان کشور ارائه شود.

رضایی ادامه داد: استفاده از الگوهای دیگر کشورهای دنیا روی ادبیات و فرهنگ ما نیز تأثیر می گذارد چرا که الگوهای ارائه شده هر کشور دارای پشتوانه فرهنگی و اجتماعی مخصوص خود است و بهره گیری از آن در دیگر جوامع بی شک تأثیرات فرهنگی و اجتماعی نامتناسب با آن جامعه خواهد داشت. به عنوان مثال برخی کشورهای توسعه یافته و یا در حال توسعه با رژه گروهی از همجنس بازان کشور خود چنان نمایش می دهند که توسعه موجب آزادی همه اقشار از جمله این بخش خیلی کوچک از جامعه می شود. در مقابل مردم یمن را می توان مثال زد که اصلاً کشوری توسعه یافته نیست و حتی در حال توسعه هم نیست اما آنچنان فرهیخته هست که روز قدس برای دفاع از مظلوم و حمایت از آن راهپیمایی های عظیم و میلیونی برگزار می کند.

رضایی در پایان این بخش از گفته های خود افزود: باید تلاش شود تا الگوی مناسب زندگی بهتر و توسعه متناسب با خود را طراحی، خلق و کشف کنیم. چرا که به هیچ عنوان امکان برپایی الگویی که مناسب کشور دیگری است در ایران مورد استفاده قرار دهیم.

«حال خوب» صرفاً مادی نخواهد بود

نفیسی در ادامه این نشست در پاسخ به سوال مجری برنامه مبنی بر اینکه «آیا هم اکنون همچنان اجتماعی به عنوان جامعه محلی وجود دارد یا خیر؟» گفت: باید در توسعه به دنبال رشد اجتماعی و رشد فردی باشیم. یعنی هم اجتماع در کاری گروهی برای رشد جامعه خود تلاش کند و هم افراد جامعه حس کنند که امروزشان از دیروز بهتر است. اگر چنین نگاهی محقق شود می توان گفت که توسعه مورد مناسبی در حال شکل گیری است.

نفیسی افزود: حال خوب از نظر من صرفاً مادی نخواهد بود چرا که زندگی های بسیاری دیده می شود که به لحاظ مادی ثروتمند است اما حال خوبی و خوشحالی ندارد در حالی که زندگی های بسیاری را می شناسیم که ثروتمند نیستند اما با غنائت زندگی و بسیار خوشحال اند. آموزه های دینی می توانند رشد واقعی را محقق کنند و حال خوب و خوش عمیقی را برای ما به ارمغان بیاورند.

باید الگوی مخصوص خود را داشته باشیم

رضایی نیز در مورد سوال مطرح شده در این بخش از برنامه و مسائل مطرح شده آن گفت: انسان دارای ساحت های گوناگونی است در نتیجه نمی توان فقط به نیاز مادی آن توجه و برای آن برنامه ریزی کرد. برای برنامه ریزی های گوناگون در جوامع انسانی باید ابعاد گسترده انسانی مورد توجه قرار گیرد تا به مجموعه ای کاربردی و متعالی دست یابیم. به همین منظور ما باید الگوی مخصوص خود را داشته باشیم.

رضایی افزود: ما در الگوی توسعه اجتماعی خودمان انسان را باید به مفهوم و مثابه «خلیفه الله» مبتنی بر نظام فکری و ارزشی و بومی خودمان ببینیم.

توسعه با تکیه بر جامعه محلی شکل بگیرد

نفیسی در ادامه بیست و پنجمین قسمت از فصل شانزدهم برنامه زاویه با تاکید بر اینکه جامعه محلی وجود دارد اما باید تقویت و ساختارمند شود، گفت: هر اقدام توسعه باید با تکیه بر جامعه محلی خود شکل بگیرد و اما چنین جوامعی باید خودساخته شوند و با یادگیری و تقسیم کار و وظایف به امور گوناگون رسیدگی کنند. دولت ها باید بجای اقدامات یکجانبه خود با تشکیل چنین ساختاری روح مسئولیت پذیری را در جامعه گسترش و ترویج کنند آنچنان که مردم حس کنند که خودشان تصمیم گیرنده رشد و موفقیت های حاصل شده هستند نه مدیریت هایی خارج از جامعه خودشان به جبر تلاش دارد تا آنها را در این راه هدایت کند.

همیاری اجتماعی مورد توجه قرار گیرد

رضایی در تکمیل صحبت های نفیسی گفت: دولت ها و سازمان های مربوطه موضوع همیاری اجتماعی که در جامعه ایرانی ریشه دارد است به سوی ساختارهای رسمی هدایت کرده است و آن را از حالت همدلی و همیاری خارج کرده است. همیاری اجتماعی در میان مردم ایران با تمام امورات زندگی شان پیوند داشته است اما هرگاه تلاش جمعی از این مردم در حال حاضر بخواهند چنین همیاری ای را آغاز کنند مجبور به اجرای بروکراسی های اداری می شوند و در کل ماهیت همیاری را منحرف می کنند.

وی افزود: به جای آنکه الگویی طراحی و تعریف کنیم که همیاری اجتماعی را تضعیف کند باید الگویی متناسب با ساخت فرهنگی و اجتماعی خودمان ارائه کنیم که منجر به تقویت همیاری اجتماعی شود.

رضایی ادامه داد: ما با راه اندازی کانون همیاری اجتماعی رسالت که نمونه خارجی ندارد و تماماً بر اساس نیازهای جامعه ایرانی طراحی شده است به دور از هرگونه بروکراسی اداری نمونه ای از الگوی مورد نیاز امروز ایران را ارائه کرده ایم.

راهبر اجتماعی مفهومی کلیدی در الگوی توسعه اجتماعی است

نفیسی در ادامه این برنامه در پاسخ به سوال مجری مبنی بر اینکه «آیا ایران امروز در میدان عمل آماده برپایی گروه های مردمی به منظور حل و پیشبرد برخی امورات مورد نیاز هست؟» گفت: مردم باید خودشان احساس نیاز کنند و وارد عمل شوند اما اگر بخواهیم آنها را به نوعی مجبور به چنین اقدامی کنیم نتیجه نخواهمی گرفت چرا که باز هم از مردمی بودن کار فاصله می گیریم.

رضایی نیز در پاسخ به این سوال گفت: مقام معظم رهبری بارها بر حلقه های میانی مردمی تاکید دارد. ایشان معتقدند که مردم کاملاً آگاه به نیازهای روز خودشان هستند و باید همه چیز را مردمی کنیم. البته ایشان روی قشر نخبگانی و فرهیخته مردم تاکید دارند. این حلقه های میانی راه ارتباطی میان مردم با حاکمیت را ایجاد می کنند و توان و کیفیت راه ارتباطی میان مردم و حاکمیت را افزایش می دهد.

وی افزود: رهبری تاکید دارند که برنامه ریزی، مدیریت و ساماندهی کار دولت و دستگاه رهبری نیست پس باید نهادهای مردمی از جنس خودشان باید نقش این حلقه های میانی را ایفا کنند در نتیجه پاسخ به سوال شما هم آری و هم نه است.

رضایی در ادامه با تاکید بر توان فردگرایی در بسیاری از موقعیت های حساس ایران گفت: هنگامی که صدام می گفت طی سه روز ایران را فتح خواهد کرد از میان همین مردم شخصی به نام «شهید حسن باقری» ظهور می کند و الگویی جدید و مختص جامعه ایرانی را ارائه و به کار می گیرد تا تمامی محاسبات صدام با تحصیلات عالیه نظامی را بر هم زند. یا هنگامی که از نداشتن صنعت موشکی رنج می بردیم «شهید تهرانی مقدم» از میان همین مردم گروهی را می سازد که توفیقات آن را در صنعت موشکی امروز ایران شاهد هستیم. همچنین «شهید سردار حاج قاسم سلیمانی» هم در حوزه امنیت بین المللی چنین کاری را می کند. همین الگو را در مسائل اجتماعی نیز داریم که یک نفر پیدا می شود تا در محله خود می تواند فعالیت های مشابهی مانند شهدایی که نام بردم انجام دهد. با توجه به چنین ظرفیتی آیا مفهوم راهبر اجتماعی در الگوی توسعه اجتماعی که قرار است بومی ارائه شود مفهومی کلیدی نیست؟