به گزارش خبرنگار مهر، شصت ونهمین قسمت از سلسله یادداشت های غیراداری پرویز قاسمی، رایزن فرهنگی ایران در قرقیزستان به بحث درباره آموزش زبان روسی در این کشور اختصاص پیدا کرده است.

مشروح این یادداشت را در ادامه بخوانید:

زبان روسی که یک زمانی زبان رسمی کلیه جمهوری های شوروی سابق بود با فروپاشی اتحاد شوروی و استقلال جمهوری ها وضعیت متفاوتی در این مناطق که روسیه از آنها با عنوان خارج نزدیک یاد می کند؛ پیدا کرده است. کاملاً طبیعی بود که کشورهای تازه استقلال یافته در دوره جدید و در فضای پساشوروی تغییراتی را در بسیاری از ساختارها و نظام های اداری و آموزشی خود بکار خواهند بست. تقویت زبان ملی از جمله مهمترین حوزه هایی بود که در مسیر تقویت استقلال و هویت ملی مورد توجه قانونگذاران و سیاستمداران این جمهوری ها قرار گرفت.

برخی از جمهوری ها همچون گرجستان خیلی زود گذار از زبان روسی را آغاز کردند و برخی دیگر همچون جمهوری آذربایجان به تدریج و به صورت کنترل شده و هدفمند و با حفظ حداقلی جایگاه زبان روسی به الفبای لاتین شیفت پیدا کردند و برخی نیز جایگاه زبان روسی را همچنان به عنوان زبان رسمی در کشورهایشان حفظ کرده اند. از جمله این کشورها می توان قزاقستان و قرقیزستان را نام برد که البته قزاقستان به نسبت قرقیزستان بحث های اولیه گذار از الفبای سیریلیک را چندسال زودتر آغاز کرده است. از بین جمهوری های شوروی سابق تنها در این دو جمهوری آسیای مرکزی جایگاه زبان روسی (با اندک تفاوت هایی) همچنان به عنوان زبان رسمی حفظ شده است که یک دلیل مهم آن به حضور جمعیت قابل توجه روس تبار در این کشورها و وابستگی های اقتصادی و امنیتی این دو کشور از جمله قرقیزستان به روسیه است.

حفظ جایگاه زبان روسی در این دو جمهوری به منزله این نیست که جریان های ملی گرای این کشورها و یا قانونگذارانشان نسبت به زبان ملی و قومی خود بی تفاوت هستند. هر چند وقت یکبار در پارلمان های این کشورها و نیز در فضای مطبوعاتی و رسانه ای شان مباحثاتی در خصوص لزوم تقویت زبان ملی (زبان قرقیزی و زبان قزاقی) مطرح می شود که نمونه اخیر آن در قرقیزستان می توان به الزام شبکه های تلویزیونی این کشور برای تولید و پخش ۷۰ درصد برنامه های خود به زبان قرقیزی (قبلاً ۵۰ درصد بوده) اشاره کرد.

اقلیت روس تبار و دیاسپورای روسی در تمامی این جمهوری ها با نسبت هایی متفاوت حضور و فعالیت دارد؛ مطبوعات و نشریات روس زبان در بسیاری از این جمهوری ها منتشر می شود؛ برخی شبکه های تلویزیونی و رادیویی در همین کشورها به زبان روسی برنامه تولید و پخش می کنند؛ شبکه های تلویزیونی روس زبان همچنان در بسیاری از این جمهوری ها بیشترین مخاطب و ببینده را دارند و مهم تر اینکه زبان روسی همچنان در کلیه این جمهوری های برکشیده از شوروی سابق به عنوان زبان رایج و تعاملی بین اقوام و ملل مورد استفاده قرار می گیرد و حتی بسیاری از نخبگان و نویسندگان این کشورها همچنان به زبان روسی می نویسند و یا ترجیح می دهند در سمینارها و کنفرانس های علمی بین المللی مطالب، مقالات و سخنرانی های خود را به زبان روسی ارائه کنند. مؤسسات علمی آموزشی روسی نیز در این جمهوری ها فعالیت می کنند که به عنوان یک نمونه می توان به دانشگاه های مشترک اسلاویانی (دانشگاه روسی- قرقیزی اسلاویانی؛ روسی- ارمنی اسلاویانی؛ روسی- آذری - اسلاویانی؛ روسی- تاجیکی اسلاویانی و…) اشاره کرد. مراکز علمی فرهنگی روسیه وابسته به سازمان روس ساترودنیچستوا (سازمان همکاری های روس) هم در کنار بنیاد «روسکی میر» فعالانه در این جمهوری ها دایر بوده و تمشیت امورات فرهنگی، برگزاری فستیوال ها و جشنواره ها و المپیادها و جذب دانشجو و… را برعهده دارند.

در زمان اتحاد شوروی، آموزش در مدارس در جمهوری های پیرامونی و خارج نزدیک روسیه عمدتاً به زبان روسی بود و البته ساعاتی محدود از آموزش نیز به آموزش زبان های قومی اختصاص داده شده بود. بر همین اساس تعداد مدارسی که در آنها تنها زبان های قومی آموزش داده می شد بسیار کم بود ولی باز در کنار آن حتماً بایستی زبان روسی به طور پررنگ تری مورد توجه قرار می گرفت. پس از فروپاشی شوروی و استقلال جمهوری ها شرایط کاملاً تغییر یافت و به تدریج و با گذشت سال ها شاهد شکل گیری مدارسی بودیم که آموزش در آنها متمرکز بر زبان های ملی بوده است. و البته مدارسی هم وجود دارند که یا آموزش در آنها تنها به زبان روسی صورت می گیرد و یا مدارس ترکیبی هستند یعنی آموزش در این مدارس هم به زبان روسی و هم به زبان قرقیزی صورت می گیرد.

بر اساس آمار وزارت آموزش و علوم قرقیزستان، در این کشور ۲۲۶۵ مدرسه وجود دارد که از این تعداد ۴۰۹ مدرسه حرفه ای و ۹۲ مدرسه خصوصی است. طبق این گزارش ۷۵ درصد دانش آموزان قرقیزستان در مدارس قرقیز زبان تحصیل می کنند. به عبارتی دیگر در این کشور ۱۴۲۳ مدرسه زبان قرقیزی وجود دارد.

و البته در کنار مدارس قرقیزی و روسی به مدارس سایر اقلیت های قومی و آموزش زبان های آنها هم باید اشاره کنم که البته وجود این مدارس بستگی به تعداد و وزن اقلیت قومی در هر کشور دارد.

در ماده چهارم از قانون زبان دولتی جمهوری قرقیزستان تصریح شده است: «در جمهوری قرقیزستان توسعه آزاد زبان های ملیت های دیگر ساکن کشور تأمین می شود. در این چارچوب حتی امکان آموزش سایر زبان ها در مدارس قرقیزستان در صورت تأمین کادر آموزشی و به صورت زبان اختیاری آخر هفته ای وجود دارد.» به استناد همین وضعیت سال هاست زبان فارسی نیز در برخی مدارس بیشکک (در حال حاضر در چهار مدرسه ۲؛۲۸؛۳۱؛۵۱) با حمایت رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و نمایندگی بنیاد سعدی در قرقیزستان به دانش آموزان علاقه مندِ قرقیز آموزش داده می شود.

گزارش سال ۲۰۲۰ وزارت آموزش و علوم قرقیزستان تعداد مدارس اقوام واقلیت ها را به تفکیک مورد اشاره قرار داده است: در جمهوری قرقیزستان ۲۱۶ مدرسه روسی، ۴۳ مدرسه ازبکی، ۳ مدرسه تاجیکی فعالیت می کنند. در ۵۵۱ مدرسه آموزش زبان های مختلط (اکثراً زبان های روسی و قرقیزی) است. در پنج سال اخیر تعداد دانش آموزان ۱۶ درصد افزایش یافته و به بیش از ۱،۱ میلیون نفر رسیده است.»

همانگونه که پیشتر نیز گفته شد زبان روسی در قرقیزستان نقشی کلیدی در تعامل و گفت وگو بین اقوام و ملیت های این کشور داشته و همچنان در کنار زبان قرقیزی؛ زبان رسمی این جمهوری آسیای مرکزی به شمار می رود. در جمهوری قرقیزستان می توان در تمام سطوح به زبان روسی تحصیل کرد. بر اساس آمار و نظرسنجی ها، حدود ۴۸ درصد جمعیت این کشور به زبان روسی تسلط دارند. اکثریت روس زبانان در شمال قرقیزستان از جمله در شهر بیشکک و استان چوی زندگی می کنند. زبان روسی در زندگی اقتصادی و اجتماعی قرقیزستان جایگاه خود را همچنان حفظ کرده است. ویژگی روس زبانان قرقیزستان این است که اکثریت آنان دارای ملیت روس نیستند. آنها بیشتر قرقیزهایی هستند که زبان اصلی شان روسی شده و همچنین ازبک ها، دونگان ها، اوکراینی ها، کره ای ها، کالمیک ها، اویغورها، تاجیک ها، ترک ها، کردها، اینگوش ها، آلمانی ها، تاتارها و… هستند.

همچون دوره شوروی؛ زبان روسی در سیستم آموزش کشور جایگاه ویژه ای دارد. به طور کل در آموزش متوسطه یا مدرسه ای قرقیزستان حدود ۱۷ درصد دانش آموزان و فراگیران به زبان روسی تحصیل می کنند. ولی در دانشگاه های قرقیزستان - غیر از رشته زبان و ادبیات قرقیزی – جریان آموزش عمدتاً به زبان روسی صورت می گیرد.

آمارها نشان می دهند تعداد مدارس روس زبان در جمهوری قرقیزستان از سال ۲۰۰۲ میلادی تا به حال (۲۰۲۱) دو برابر بیشتر شده است. مدارس روس زبان حدود ۱۰ درصد مدرسه های کل کشور را تشکیل می دهند. علاوه بر این تعداد مدرسه های مختلط نیز افزایش یافته است. در چنین مدارسی هم کلاس های زبان روسی هست و یا برخی از درس ها به زبان روسی تدریس و ارائه می شوند.

دولت روسیه نیز تلاش می کند تعداد مدارس روس زبان در قرقیزستان افزایش یابد. بهترین فارغ التحصیلان مدارس روس زبان می توانند درس های خود را در بهترین دانشگاه های روسیه ادامه دهند. بنیاد غیر دولتی «روسکی میر» در بیشکک پایتخت قرقیزستان چند مؤسسه آموزشی دارد و در آن دوره های آموزشی زبان روسی برگزار می شود.

همچنین طبق قراردادهای امضا شده بین دو کشور، اساتید مدارس روسیه در مدرسه های قرقیزستان تدریس می کنند. به عنوان مثال در چارچوب پروژه مشترک مرکز علمی و فرهنگی روسیه در قرقیزستان و وزارت آموزش و علوم قرقیزستان؛ ۱۷ معلم زبان و ادبیات روسی، فیزیک، ریاضی و اساتید کلاس های ابتدایی روسیه در شهر اوش در سال تحصیلی ۲۰۱۹/۲۰۲۰ به کار تدریس و آموزش مشغول هستند. افزایش دو برابری تعداد معلمان روسیه در قرقیزستان نیز در دستور کار قرار دارد.

پرویز قاسمی

پانزدهم مهر ماه ۱۴۰۰، بیشکک