به گزارش خبرنگار مهر، موضوع تأمین مالی و سرمایه گذاری، اگر اولویت اول شرکت های دانش بنیان نباشد بدون شک در اولویت های بعدی از اهمیت بالایی برخوردار است. در سال های گذشته عمده تأمین مالی این شرکت ها بر روی تسهیلات بانکی دولتی متمرکز شده بود و بخش خصوصی نقش پررنگی را ایفا نمی کرد.
طبیعتاً هم با توجه به سوددهی بالا و بدون ریسک بازارهای غیر مولد و سوداگرایانه مثل بازار مسکن، ارز و سکه، انتظار سرمایه گذاری بخش خصوصی در این بازار انتظار دور از ذهنی است. با این حال به نظر می رسد در سال های گذشته بستر ورود بخش خصوصی به این حوزه فراهم شده است.
به گفته امیر ناظمی، رئیس سابق سازمان فناوری اطلاعات ایران سیاست های توسعه نوآوری همواره در لبه مرزی است که یک سوی آن کاهش مداخله دولت است و سوی دیگر آن نیاز به پشتیبانی دولتی برای کاهش ریسکی که در نوآوری همیشه نهفته است! به همین دلیل هم سیاست نوآوری کار ساده ای نیست.
وی اضافه می کند: همین موضوع در سیاست تأمین مالی نوآوری پیچیدگی دوچندان دارد؛ چرا که تأمین مالی مستقیم دولتی می تواند پر از فساد باشد؛ خصوصاً وقتی ارزیابی های انسانی جایگزین معیارهای عینی و شفاف شود. از سوی دیگر تأمین مالی با استفاده از برخی از روش ها مانند وام دادن نیز اساساً برای استارت آپ ها روش مطلوبی نیست. در حقیقت بهتر است استارت آپ ها از سرمایه گذاری جسورانه به جای وام استفاده کنند.
ارزیابی دارایی ها و ریسک بالا؛ دو مشکل اصلی دانش بنیان ها
بررسی ها نشان می دهد ارزیابی دارایی های نامحسوس و ریسک های بالا از مهمترین مشکلات سرمایه گذاری در این حوزه هستند.
ارزیابی یک کسب وکار در شروع فعالیت، یعنی زمانی که کسب وکار هنوز به سوددهی نرسیده است، کاری دشوار و پیچیده است زیرا باید فاکتورهای مهمی همچون تیم مدیریتی، روند بازار و تقاضا برای محصول، ریسک های فنی و بازاریابی و همچنین بودجه لازم برای توسعه محصول، مورد بررسی قرار داده و سپس توافقات لازم را صورت دهند.
به گفته سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری، ارزش گذاری چالش بزرگی برای اقتصادی است که به دارایی های نامشهود شرکت ها فکر نکرده است.
افشین کلاهی، رئیس کمیسیون کسب وکارهای دانش بنیان اتاق ایران در این باره می گوید: باید که دارایی های نامشهود شرکت ها رسمیت پیدا کند. در چند سال گذشته بانک ها ارزش گذاری درستی در مورد شرکت ها نداشته اند. باید در نظر داشته باشیم سرمایه های نامشهود یک شرکت است که در اولویت قرار دارد و سرمایه گذاری باید برای دانش بنیان بودن و نیروی انسانی شرکت ها اتفاق بیفتد. در صورتی در فضای سنتی بازار فقط دنبال این هستند که هزینه ملک و وسایل اداری را پرداخت کنند.
در موضوع ریسک هم ابزارهایی مثل صندوق های پوشش ریسک، ابزارهای مشتقه و بیمه های تضمین سرمایه به منظور پوشش ریسک در دنیا استفاده می شود که تاکنون در ایران مورد استقبال قرار نگرفته است.
صندوق های جسورانه
در بازار سرمایه این نوع سرمایه گذاری ها، در حوزه سرمایه های جسورانه یا خطر پذیر ( Venture Capital) و به اختصار VC جای می گیرد که دو ویژگی بارز دارند: اولاً مستعد جهش و رشد ارزش هستند و ثانیاً دارای ریسک فراوانی است.
در واقع سرمایه گذاری مخاطره پذیر عبارت است از عرضه وجوه مالی به شرکت های تازه تأسیس که سابقه تاریخی چندانی برای جذب سرمایه از منابع تأمین مالی سنتی مانند بازارهای عمومی یا مؤسسات وام دهنده ندارند.
شرکت های تازه تأسیس، شرکت های دانش بنیان یا کارآفرینانی می باشند که برای توسعه برنامه های تجاری خود نیازمند وجوه مالی بوده و اغلب فاقد دارایی های مشهود هستند که بتوان از آنها برای تضمین وام استفاده نمایند. علاوه بر این، جریان وجه نقد منفی در این شرکتها دلیل دیگری است که بانک ها و سایر مؤسسات وام دهنده و همچنین بازار سهام، تمایلی به تأمین مالی و پشتیبانی از طرح های این شرکت ها ندارند.
لازم به ذکر است شرکت های سرمایه گذاری VC قبل از قبول سرمایه گذاری، ارزیابی همه جانبه ای بر تمام مؤلفه های اقتصادی شرکت نوپا انجام می دهند.
عمر سرمایه گذاری خطرپذیر در جهان به بیش از ۷۰ سال پیش باز می گردد. با این وجود سرمایه گذاری خطرپذیر در ایران بیش از ۱۰ سال سن ندارد و اولین صندوق VC در سال ۱۳۹۱ تشکیل شد. سرمایه گذاری خطرپذیر در ایران حوزه ای جوان است که البته در طی سالیان گذشته بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. در حال حاضر بیش از ۱۰۰ سرمایه گذار خطرپذیر در کشور مشغول به فعالیت هستند.
در حال حاضر ارزش کل صندوق های جسورانه(VC) که در بازار سرمایه قابل معامله هستند، حدود ۲۴۰ میلیارد تومان است که نسبت به رقم ۱۰ هزار میلیارد تومانی صندوق های ETF رقم قابل توجهی نیست.
تأمین مالی جمعی؛ جدیدترین شیوه
همچنین یکی دیگر از بسترهای حمایتی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برای توسعه زیست بوم اقتصاد دانش بنیان و خلاق، ابزار تأمین مالی جمعی یا کراد فاندینگ است. در این روش، پروژه های توجیه پذیری که به دلیل کمبود منابع اجرا نشده، با جمع آوری سرمایه های خرد از عموم مردم، تأمین مالی شده تا پروژه به بهره برداری برسد و در پایان، سود و زیان پروژه بین صاحب طرح و سرمایه گذاران تقسیم خواهد شد.
علی ناظمی، معاون سرمایه گذاری صندوق نوآوری و شکوفایی با بیان اینکه مردم با حداقل سرمایه ۵۰۰ هزار تومانی می توانند روی طرح های دانش بنیان سرمایه گذاری کنند، اضافه می کند: در صورت پیش رفتن پروژه، مردم در سود شرکت سهیم خواهند بود و اگر پروژه با شکست مواجه شود، صندوق نوآوری و شکوفایی صددرصد پول سرمایه گذاری شده را به سرمایه گذاران از قشر مردم باز می گرداند.
به گفته وی تاکنون ۲۴ طرح دانش بنیان بعد از داوری ها انتخاب شدند که امکان سرمایه گذاری از سوی مردم را دارند.
ظرفیت های دیگری هم موجود است
پیشنهاد دیگر ایجاد یک تابلوی اختصاصی برای دانش بنیان ها در بازار فرابورس است.
به گفته میثم فدایی، مدیرعامل شرکت فرابورس ایران برای شرکت های کوچک تر در فرابورس تابلویی در سالهای گذشته ایجاد شده به نام تابلوی بازار شرکت های کوچک و متوسط، که نیاز به باز طراحی دارد زیرا در این بازار افراد حقیقی به سختی می توانند ورود پیدا کنند و همچنین حجم سفارش های این بازار باید ۵۰۰ میلیون تومان باشد که برای یک شرکت استارتاپی کوچکی عدد بالایی است.
مدیر عامل فرابورس افزود: ضوابط پذیرش استارتاپ ها در بازار سرمایه نیز در سازمان بورس مصوب شده و تا یک ماه آینده ابلاغ می شود.
در پایان باید تأکید کرد استفاده از منابع بانکی دولتی در راستای حمایت از دانش بنیان ها هرچند لازم است ولی قطعاً ساده ترین و پرآفت ترین راهی بوده که در سال های اخیر انتخاب شده است. همچنین که به گفته برخی فعالان دانش بنیان این حمایت های مالی در اولویت شرکت های دانش بنیان نیست و بحث هایی مثل تأمین بازار اولویت بالاتر دارد. خبرگزاری مهر در گزارشی به این موضوع پرداخته است. با این حال آنچه که قطعی است افزایش مشارکت بخش خصوصی در طرح های دانش بنیان قطعاً به رشد و نمو این بخش مهم از اقتصاد کمک خواهد کرد.