خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه_ فاطمه ترکاشوند: برخلاف آن چه به نظر می رسد ایران به عنوان کشوری پرسابقه و قدرتمند در حوزه فرهنگ از ابزارهای متعددی برای به کارگیری در دیپلماسی فرهنگی برخوردار است و تنها کافی است با برنامه ریزی درست و تعیین راهبردهای مبتنی بر واقعیت های صحنه جهانی، این ابزارهای بالقوه، بالفعل شوند.

یکی از این ابزارهای مهم و اولویت مند، بازار نشر و کتاب ایران است. بازاری که به علت برنامه ریزی های اشتباه و کوتاه مدت، علی رغم دارا بودن ظرفیت های جهانی نه تنها هنوز به جایگاهی که در خور آن است نرسیده بلکه از کشورهای منطقه نظیر ترکیه، عقب افتاده است.

در ادامه پرونده دیپلماسی فرهنگی در خبرگزاری مهر به سراغ یکی از ناشران ایرانی پرسابقه که سال هاست در انگلستان فعالیت می کند رفتیم. افشین شحنه تبار مدیر انتشارات شمع و مه در این گفت وگو از اهمیت بازار نشر ایران و قدرت آن برای جهانی شدن می گوید و همزمان نسبت به مخاطراتی چون تعیین راهبرد اشتباه و دورماندن از چهارراه جهانی نشر، رویکردهای دولت محور در حمایت ها و برگزاری برنامه ها، ناکارآمدی دستگاه رایزنی فرهنگی در کشورهای خارجی و مسائلی مهم از این دست هشدار می دهد.

مشروح این گفت وگو را در ادامه می خوانید.

* حوزه نشر ایران چه نقشی را می تواند در مسئله دیپلماسی فرهنگی کشور بر عهده گیرد؟

پررنگ ترین نقش را در حوزه نشر، ادبیات ایفا می کند. درست است که در ایران اغلب در اولویت نیست و در لایه های پنجم و ششم قرار دارد و این هم بدان علت است که دستگاه دیپلماسی با اهمیت آن آشنایی ندارد، اما واقعیت این است که ادبیات می تواند در اولین لایه از دیپلماسی فرهنگی، مؤثرترین نقش را ایفا کند.

برای مثال در دهه ۴۰ میلادی، انگلستان با ادبیات توانست جلوی کمونیسم را بگیرد. این مسئله به همین اندازه می تواند پررنگ و قدرتمند باشد. راحت ترین کاری که می شود در ارتباط بین دو کشور کرد استفاده از ادبیات است و در ادبیات هم رمان در صف اول قرار دارد. این ها راحت ترین چیزهایی هستند که می تواند دو کشور را به هم وصل کند و به نسبت خیلی هم سریع و کم هزینه می شود این فرهنگ را تزریق کرد. بنابراین در دیپلماسی فرهنگی، در اولین مرحله ادبیات مطرح می شود و بعد از آن موسیقی و سینما و تئاتر و هنرهای تجسمی.

* خود شما ناشر کدام کتاب های داستانی و رمان ایرانی بوده اید که با فروش آن ها تحقق این هدف دیپلماتیک را لمس کرده اید؟

من از سال ۱۳۷۵ رسماً به عنوان ناشر فعالیت می کنم و از سال ۲۰۰۳ هم در انگلستان. حوزه تخصصی من ترجمه و تولید آثار فارسی به زبان های دیگر است و تا این لحظه نزدیک به ۲۰۰ عنوان در ادبیات بزرگسال را به زبان های مختلف ترجمه کرده ام.

* چه تعداد از آن ها آثار داستانی بوده اند؟

حدود ۷۰ درصد از این تعداد و از نزدیک به ۶۵ نویسنده بزرگ معاصر ایران.

*چه کتاب هایی مورد استقبال قرار گرفته و شما فکر کرده اید که می توانند این رسالت دیپلماتیک را هم به دوش بکشند؟

ببینید این دو موضوع متفاوت است. این که کدام کتاب ها را ما فکر می کنیم که مورد استقبال قرار می گیرد؛ این یک بحث است که غالباً هم ما اشتباه می کنیم. دسته دوم آثاری هستند که مورد استقبال قرار می گیرد که لزوماً با دسته اول یکی نیست.

باید واقعیت را بپذیریم که این، یک راه نرفته است و ما آن قدر نسبت به سبقه ادبیات مان و حجم آثاری که در حوزه بین الملل تولید می شود، انقدر کم کار کرده ایم که هنوز نمی توانیم بگوییم کدام سبک از آثار ما را دیگران می پسندند. بر این اساس باید ما آن قدر استمرار داشته باشیم تا این عوامل مؤثر را پیدا کنیم.

پررنگ ترین نقش را در حوزه نشر، ادبیات ایفا می کند. درست است که در ایران اغلب در اولویت نیست و در لایه های پنجم و ششم قرار دارد و این هم بدان علت است که دستگاه دیپلماسی با اهمیت آن آشنایی ندارد، اما واقعیت این است که ادبیات می تواند در اولین لایه از دیپلماسی فرهنگی، مؤثرترین نقش را ایفا کند.

* یعنی این هایی هم که موفق بوده اند حاصل اتفاق بوده است؟

همین طور است. یک مثال می زنم خیلی از آثاری که در ایران استقبال شده بود، نویسنده های خیلی خوبی داشت و بسیار فروخته بود بعد از آن که ما ترجمه و تولید و پخش کردیم، دیدیم که آن طرف اصلاً استقبال نشد. اما آثاری که داخل کشور ضعیف بودند را وقتی ترجمه و منتشر کردیم بیرون از ایران به شدت مورد استقبال قرار گرفت. این دست مسائل واقعاً قابل پیش بینی نیست. عوامل خیلی مختلفی از ترجمه، ناشر و فضای فرهنگی و اجتماعی روز محل انتشار در آن دخیل است.

* از میان آثاری که تاکنون منتشر کرده اید کدام یک بیشتر از همه مورد استقبال قرار گرفته اند؟

بیشترین استقبال از آثار آقای هوشنگ مرادی کرمانی شده که من تاکنون ۱۲ عنوان از کتاب های ایشان را به زبان های مختلف کار کرده ام و سال هاست که با ایشان همکاری دارم.

* فقط انگلستان یا در سایر کشورها؟

اتفاقاً آثار مرادی کرمانی از آثاری بوده اند که ما به غیر از زبان انگلیسی و فرانسه حتی به زبان چینی، صربی و آلمانی و برخی دیگر هم منتشر کرده ایم.

* آماری از میزان فروش آن ها هم دارید؟

پرفروش ترین اثر آقای کرمانی بیشتر از ۵ هزار جلد فروش داشته و این رکورد متعلق به کتاب «خمره» ایشان است و باید بگویم که برای یک کتاب ترجمه ای، فروش ۵ هزار جلد بیرون از ایران خیلی زیاد است.

* فقط در زبان انگلیسی یا در مجموعه این زبان هایی که رمان را ترجمه و منتشر کردید؟

۵ هزار نسخه فروش فقط در زبان انگلیسی. کتاب بعدی ایشان که خیلی مورد استقبال قرار گرفته کتاب «شما که غریبه نیستید» است که بیرون از ایران به عنوان کتابی شناخته می شود که حتی می توان آن را به افرادی پیشنهاد داد که درگیر افسردگی هستند. این کتاب نوعی اتوبیوگرافی از آقای هوشنگ مرادی کرمانی است.

این کتاب نشان می دهد کودکی که در سن بسیار پایین پدر و مادرش را از دست داده در یک روستا در ایران آن هم ۷۰ سال قبل چطور می تواند به بالاترین جایگاه در ادبیات جهان برسد.
می دانید که آقای مرادی کرمانی بزرگ ترین جوایز ادبی دنیا را تا این لحظه گرفته است و ما هیچ نویسنده ایرانی را نداریم که از این جهت با ایشان برابری کند.

* قطعی ترین عوامل مؤثر بر افزایش فروش آثار ایرانی در خارج از کشور که تاکنون طبق آزمون و خطا و تجربه پیدا کرده اید، چه هستند؟

اشتباهی که دستگاه دیپلماسی و البته دستگاه فرهنگی ما دچارش هستند این است که افق نگاه شان، افق داخلی است. یعنی هیچ تجربه بین المللی ندارند و توقع دارند آن چیزی را که خودشان می پسندند بتوانند به فضای فرهنگی خارج کشور تزریق کنند. این بزرگترین اشتباه است.

من بارها گفته ام ما برای این که بتوانیم ادبیات معاصرمان را جا بیندازیم باید اول کاری کنیم که ادبیات مدرن مان در بیرون از ایران جا بیفتد. اتفاقاً در این زمینه ما نویسنده های بی نهایت خوبی داریم و نویسنده های ما اگر چیزی از خارجی ها بیشتر نداشته باشند، کمتر هم ندارند. این آثار باید خارج از ایران چاپ شوند و برنامه های مختلف بگذاریم از جمله کارهایی که در بیرون ایران روتین هستند مثل تورهای کتابخوانی که گذاشته می شود یا در جشنواره های مختلف آن ها را شرکت دهیم وقی که توانستیم سر افراد غیر ایرانی را به سمت ادبیات خودمان بچرخانیم بعد می توانیم در لایه های آن، کارهایی را که دوست داریم مثل ادبیات ژانر دفاع مقدس و سایر کتاب هایی که سویه های ایدئولوژیک دارند به فضای خارج کشور تزریق کنیم.

ولی ما همیشه برعکس کار می کنیم و سیستم ما که عمدتاً سیستم دولتی است برای مثال از ادبیات دینی شروع می کند و قطعاً شکست می خورد و همیشه هم شکست خورده است. این اشتباه بزرگی است که ما مدام تکرار می کنیم. برای همین ما باید اول ادبیات مدرن مان را که هم جذابیت و هم توانایی دارد در شرایط خاصی که ایران در حال حاضر بیرون از کشور دارد و کار کردن در آن بسیار مشکل است، جا بیندازیم و بعد در لایه های آن هر کاری را که بخواهیم می توانیم انجام دهیم. اما سیستم دولتی که متولی کار فرهنگی ماست متأسفانه کاملاً برعکس فکر می کند.

اشتباهی که دستگاه دیپلماسی و البته دستگاه فرهنگی ما دچارش هستند این است که افق نگاه شان، افق داخلی است. یعنی هیچ تجربه بین المللی ندارند و توقع دارند آن چیزی را که خودشان می پسندند بتوانند به فضای فرهنگی خارج کشور تزریق کنند. این بزرگترین اشتباه است.

* چه موانع دیگری داریم؟

مشکل دیگر این است که فکر می کنند می توانند کاری را هزینه های سنگین جا بیندازند اما هیچ وقت بازخوردی ندارد جز این که یک تولید خبر و مصرفی برای داخل داشته باشد. ما زمانی می توانیم پیروزی خودمان را اعلام کنیم که یک دستاورد ملموس در این حوزه داشته باشیم ولی متأسفانه نداریم یا اگر هم کاری شده باشد خیلی بیشتر از آن که باید در آن اغراق و بزرگش می کنیم! برای این که بتوانیم به جایاه اصلی خودمان در جهان نشر برسیم باید خیلی خیلی بیشتر از این هزینه کنیم و وقت بگذاریم ام متأسفانه حتی تیم جدید ارشاد هم دقیقاً برعکس کار کرده است.

تیم جدید ارشاد، هیچ برنامه ای برای حضور جهانی ندارد و حتی آن برنامه هایی که در سال های پیش داشتیم را هم لغو کرده است. ما قطعاً لطمه بسیار سنگینی در این موضوع خواهیم خورد و تمام دستاوردهایی که در ۱۰ سال گذشته داشتیم هم از دست خواهد رفت. مثلاً در مقطعی ما به حدی رسیدیم که چین، ایتالیا یا روسیه مهمان ویژه نمایشگاه کتاب تهران می شدند یا برعکس، ایران مهمان ویژه نمایشگاه کتاب پکن می شد که یکی از بزرگ ترین نمایشگاه کتاب دنیاست. یا ما مهمان ویژه نمایشگاه کتاب روسیه شدیم و حتی این پیشنهاد را داشتیم که مهمان نمایشگاه پاریس باشیم. ولی همه این فرصت ها را از دست دادیم.

* علتش چیست؟

چون تیمی که الان در بحث نشر در ارشاد مستقر شده نگرشی شبیه نگرش دولت در حوزه اقتصاد دارد و می گوید ما می خواهیم با کشورهای منطقه کار کنیم. این کر شاید برای دور زدن تحریم ها در بحث اقتصاد اثرگذار باشد اما برای حوزه کتاب که کشورهای همسایه ما که بدون استثنا از لحاظ سابقه ادبی یا از نظر موقعیت فرهنگی-اجتماعی از ایران پایین تر هستند، این راهبرد هیچ دستاوردی برای ما نخواهد داشت.

همه می دانیم که اگر بخواهیم به جایی بالاتر از موقعیت فعلی مان برسیم باید با جاهایی همکاری کنیم که از خودمان قوی تر باشند. چه دوست داشته باشیم چه نداشته باشیم. چهارراه ادبی جهان، اروپای غربی است یعنی چهار کشور آلمان، فرانسه، اسپانیا و انگلیس. ما اگر بتوانیم آن جا را فتح کنیم تمام دنیا را گرفته ایم. نفوذ ادبی ما در کشورهای اطراف که هم تیپ ما هستند هیچ دستاوردی برای ما نخواهد داشت.

به نظر من این یک اشتباه استراتژیک بزرگی است که سیستم می کند و وقتی هم که با آن ها صحبت می کنیم می گویند ما مشکل مالی داریم. این راحت ترین حرفی است که یک مدیر دولتی می تواند بزند. می گویند پول و بودجه نداریم. این نوعی از سربازکردن است. با توجه به این که دولت جدید همه دستگاه ها با هم هماهنگ هستند و می توان گفت قدرت در یک جا جمع شده، مدیران فرهنگی دولتی ما به راحتی می توانند از بخش صنعتی کمک بگیرند و برنامه های بزرگی را در تمام دنیا ترتیب دهند.

ما خودمان می دانیم که وزارت فرهنگ، بودجه محدودی دارد اما آنها می توانند صنعت را پای کار بیاورند و این را هم باید در نظر گرفت هزینه ای که برای این کار لازم است اساساً رقم قابل توجهی نیست. اما من حس می کنم که هیچ دغدغه ای در این حوزه نیست و بدتر از آن دیپلماسی فرهنگی ماست.

* مشکل دیپلماسی فرهنگی مان چیست؟

سازمان ارتباطات که متولی این مسئله است و رایزن های فرهنگی ما هم قسمتی از آن ها هستند، در همین چرخه گیر کرده اند و من به عنوان کسی که نزدیک ۲۷-۸ سال است با آن ها کار می کنم می بینم چه زمانی که شرایط اقتصادی ایران خوب است و چه زمانی خوب نیست بحث از کمبود بودجه است!

به علاوه همیشه کارهایی هم که می بینیم بیشتر کارهای نمایشی است تا کارهای اثرگذار. اینجاست که دیپلماسی فرهنگی ما ضعف خود را نشان می دهد. تازمانی که نگاه بالادستی حاکمیت نسبت به این موضوع جدی نباشد نمی توانیم هیچ توقعی داشته باشیم ناشران خصوصی ما هم کاری کنند. ناشران خصوصی ما که در شرایط فعلی حتی توان اداره کردن خود در داخل کشور را هم ندارند. نمی توانیم توقع داشته باشیم اثری برای خارج تولید کنند که شاید تا ۱۵ برابر بیشتر نسبت به تولید یک عنوان در داخل کشور، هزینه بردار باشد. این یک حساب سرانگشتی است.

اگر شما بخواهید یک عنوان کتاب ۲۰۰ صفحه ای را در داخل کشور به زبان مادری تولید کنید شاید مثلاً ۲۰ میلیون تومان هزینه داشته باشد اما اگر بخواهید از همین اثر یک ترجمه استاندارد داشته باشید و برنامه ای در خارج ایران برای آن ترتیب دهید، نزدیک ۲۰۰ میلیون تومان هزینه دارد.

تیمی که الان در بحث نشر در ارشاد مستقر شده نگرشی شبیه نگرش دولت در حوزه اقتصاد دارد و می گوید ما می خواهیم با کشورهای منطقه کار کنیم. این کر شاید برای دور زدن تحریم ها در بحث اقتصاد اثرگذار باشد اما برای حوزه کتاب که کشورهای همسایه ما که بدون استثنا از لحاظ سابقه ادبی یا از نظر موقعیت فرهنگی-اجتماعی از ایران پایین تر هستند، این راهبرد هیچ دستاوردی برای ما نخواهد داشت.

* اگر موفق باشد آورده اقتصادی بیشتری ندارد؟

اگر بگیرد، آورده دارد اما خودتان می دانید آن قدر چنین اقداماتی پرریسک هستند که غالباً موفق هم نمی شوند. خود من به عنوان کسی که بیش از ۲۰۰ عنوان کتاب دارم، شاید باور نکنید که فقط ۱۵ عنوان آن، کتاب هایی بوده اند که هزینه خودشان را باز گردانده اند و ما مجبوریم از راه های دیگری که منبع درآمدمان است، برای این کار هزینه کنیم. این ها واقعیت هایی هستند که در همه جای دنیا هم همین است.

این نکته را باید بگویم که این مشکل برای همه دنیاست. حتی کشورهایی که گستره زبانی بزرگی دارند مثل انگلستان، اسپانیا که بالاترین گستره جغرافیایی و زبانی در دنیا را دارند، حتی آن ها هعم یک طرح ها یا گرنت هایی دارند تا تولیدات شان را حمایت کنند.

* ما هم که گرنت داریم. آیا مؤثر و کاربردی نبوده است؟

ما هم گرنت داریم اما برای کشور نزدیک به ۹۰ میلیونی که چندین دهه از ادبیات روز دنیا عقب است، بودجه ای که اختصاص داده شده بودجه ای در حدود درآمد دو ماه یک ناشر اروپایی است! با چنین بودجه ای که آب از آب تکان نخواهد خورد. همان هم آن قدر مشروط است و سازوکار سخت و پیچیده ای دارد که تقریباً به کسی تعلق نمی گیرد.

البته بگویم من همیشه طرح «گرنت» ایران را تحسین کرده ام و طرح «تاپ» که در سازمان ارتباطات هست. هر دوی این طرح ها، به خصوص در شروع کارشان، طرح های بسیار خوبی بوده اند. اما جوابگوی عقب افتادگی چندین دهه ای ادبیات ایران را نخواهند بود.

شاید این حرف خیلی تکراری و کلیشه شده باشد اما می توایم نگاهی بیندازیم به کشور همسایه مان ترکیه با طرحی شبیه طرح گرنت ما توانسته است، ادبیات روزش را به حدی برساند که جایزه نوبل را ببرد.

* چطور این کار را کرده است؟ تفاوت مان چیست؟

حمایت فراجناحی از همه ژانرها و سبک های ادبی کشور برای آن که آثارش از زبان ترکی به زبان های دیگر دنیا برگردانند.

* یعنی فکر می کنید به غیر از مسئله اقتصادی، نوع نگاه فرهنگی ما به حمایت از آثار هم مسئله است

نگاه فرهنگی در کشور ما در دست تشکل ها نیست بلکه در دست دولت است. یعنی نگاه حاکمیتی روی آن است. نگاه حاکمیتی متأسفانه در این ۴۰ سال در دور باطلی افتاده که خودشان هم می دانند این روش، درست و مؤثر نیست اما باز هم تکرارش می کنیم.

حالا این تکرارا به چه نحو است؟ مثلاً دولت در یک دوره ای انتشاراتی تأسیس می کند، بعد بودجه سنگینی می گذارند و کلی کتاب را با ترجمه های بسیار بسیار ضعیف، چاپ می کنند. تا سقف انبارها کتاب چیده و بعد باطل می شوند. این یکی از روش هاست.

بعد از آن باز برای جبران خسارت، یک طرحی را می گذارند تا از آن ها حمایت کنند. بعد هر کسی که می خواهد در این حوزه کار کند، مجبور می کنند یا می گویند اگر در این خط بروید ما از شما حمایت می کنیم. بنابراین عده ای که بیشتر توان استفاده از رانت دارند، بلافاصله در همین جا وارد می شوند. حلقه های روابط شکل می گیرد و ترجمه های ضعیف سپرده می شود بدون این که بدانیم اصلاً در طرف خارجی، ناشری یا علاقه ای به انتشار آن ها وجود دارد یا نه.

نکته این که هر کسی بیرون از ایران نام «publisher» (منتشرکننده) داشته باشد که ناشر نیست. در خارج دو کلمه «press» و «publisher» می تواند به هر کسی تعلق بگیرد حتی کسی که در یک زیرپله، کار کپی و زیراکس انجام می دهد. این هم می تواند یک ناشر باشد. اما راندوم هاوس، آکسفورد یا مک گروهیل هم ناشرند که درآمدشان به اندازه درآمد نفتی ایران است! تفاوت در این است.

اما وقتی به ما می گویند اگر در این لاین کار کنید و ناشر خارجی را پای کار بیاورید، ما به شما گرنت می دهیم، این مسائل پیش می آید. هم کار نمایشی می شود و هم رانت می آید و...

بیشتر کارهایی که ما انجام می دهیم نمایشی هستند. برای مثال همین الان سفارت فرانسه طرحی گذاشته است به اسم «صادق هدایت» و می گوید شما آثاری که در ایران قابل انتشار را انتخاب و بعد با ناشر فرانسوی صحبت کنید، ما کپی رایت و هزینه ترجمه را به ناشر فرانسوی می دهیم. فقط به این خاطر که یک نویسنده فرانسوی در ایران به صورت قانونی شناخته شود. این کار هم به قدری پروسه ساده ای دارد که هر ناشری را ترغیب می کند و هیچ محدودیتی هم در ژانر و سبک و محتوا ندارد. فقط لازم است که نویسنده ای از فانسه با ناشر فرانسوی باشد. البته ناشر فرانکوفون یعنی سوئیسی یا بلژیکی را نمی پذیرند و آن کتاب هم در ایران قابلیت انتشار داشته باشد، آن ها حمایت می کنند. برعکس این پروسه و شرایط آسان در ایران است.

بگویم من همیشه طرح «گرنت» ایران را تحسین کرده ام و طرح «تاپ» که در سازمان ارتباطات هست. هر دوی این طرح ها، به خصوص در شروع کارشان، طرح های بسیار خوبی بوده اند. اما جوابگوی عقب افتادگی چندین دهه ای ادبیات ایران را نخواهند بود.

* ناشران و نویسندگان خارجی چه دیدی نسبت به حوزه نشر ایران دارند؟ کدام گزاره ها، اولین گزاره هایی هستند که به محض شنیدن نام ایران به ذهن آن ها می آید که لازم باشد روی آن گزینه ها کار کنیم تا روابط فرهنگی مان را با ملت سایر کشورها توسعه دهیم؟

در یک کلمه: «ادبیات عامه پسند». این اولین چیزی است که مهم است. چون ترجمه آن بسیار آسان است و مخاطب آن به شدت گسترده و نفوذپذیری فرهنگی آن هم در عامه مردم، بالاست. ما به ادبیات ساده نیاز داریم. برای مثال می گویم. یک علت این که آثار آقای هوشنگ مرادی کرمانی توانسته است در دنیا به این میزان فروش برسد همین است که یک ادبیات متفاوت ایرانی را که کاملاً عمومی است با زبان بسیار ساده عرضه می کند.

* یعنی الان این دید به ادبیات ایران وجود ندارد و آن را مثلاً با مولانا و سعدی و حافظ و فردوسی می شناسند؟

اصلاً نمی شناسند. جای این تأسف هم وجود دارد که کار مولانا و سعدی و حافظ و فردوسی را هم ما انجام نداده ایم. بلکه خود خارجی ها این ها را معرفی کرده اند. اگر قرن هفدهم و هجدهم شاهنامه را روس ها و آلمان ها و انگلیس ها ترجمه نمی کردند، الان همین مقداری هم که روی آن شناخت وجود ندارد، نبود.

اما چه کسی باید ادبیات کشورش را معرفی کند؟ خود آن کشور! نمی توانیم توقع داشته باشیم که بیگانه ها فرهنگ ما را معرفی کنند. وظیفه ناشرانی ایرانی است.

اما ناشران ایرانی اصلاً دید جهانی ندارند. تمام دنیایشان، خیابان انقلاب است. یعنی مثل بقیه صنایع داخلی ما توی چرخه بدی افتاده اند. مثل صنایع خودروسازی ما برای خودمان می سازند تا خودمان مصرف کنیم. نویسندگان ما هم فقط برای خودمان می نویسند که خودمان بخوانیم. اصلاً در فرهنگ ایرانی، فرهنگ صادرات وجود ندارد و این در حوزه نشر ما هم دیده می شود.

ناشر خارجی، یکی از اولین چیزهایی که به آن فکر می کند این است که اگر این کتاب را چاپ کنم، رایتش را به چند زبان می توانم بفروشم. اصلاً درآمد یک ناشر از فروش رایت است نه از چاپ کتاب!

* ما دچار نوعی درون گرایی یا انزوا هستیم

ما دچار درون گرایی هستم و اصلاً دلمان هم نمی خواهد از این فضا بیرون بیاییم. سرمان گرم است و ترجیح می دهیم اوضاع همین طور بماند.

* نقش تحریم و مسائل سیاسی را در تولید این فضای درون گرایانه مؤثر می دانید؟ این اتفاق محصول نگاه داخلی ماست یا شرایط جهانی که دچارش شدیم؟

به عنوان کسی که سه دهه است در این حوزه کار می کند می گویم درست است است که تحریم مانع بزرگی است اما چیز غیر قابل حلی نیست و به قول خودمان می شود آن را دور زد. این جا بحث فرهنگ است و طرف حساب شما افراد صنعتی یا سیاسی و اقتصادی نیستند. بنابراین اگر با آن ها از روش خودشان تعامل کنید و جلو بروید. مسئله حل می شود. اما من بیشتر حس می کنم اصلاً نیتی برای این که این کارها پیش برود وجود ندارد، نه این که مشکل تحریم جلوی ما را گرفته باشد.

حتی در بحث قانون جهانی کپی رایت هم فکر نمی کنم این موضوع مانع بزرگ ما باشد. ما عضو WTO نیستیم و برن را هم امضا نکرده ایم اما این موضوع، جلوی ما را نمی تواند بگیرد.

* اما من با ناشرانی صحبت کرده ام که معتقدند عدم عضویت ما در برن و سازوکار انتشار بی اجازه کتاب های ناشرانی سایر کشورها در داخل ایران، باعث شده که ناشران دیگر به چشم سارق به ما نگاه کنند و نخواهند با ما همکاری داشته باشند

این حرف ها خیلی کلیشه شده است. شاید چیزی که می خواهم بگویم دوستانم را برنجاند اما این حرف، حرف کهنه ای است. درست است که ما قانون کپی رایت خوبی نداریم اما اگر بنای رعایت آن را داشته باشیم در قالب یک قرارداد داخلی، دو طرف ناشر می توانند به همدیگر این اطمینان خاطر را بدهند تا مسئله کپی رایت حل شود.

به این دلیل که برای ناشر غیر ایرانی، زبان فارسی، زبان خطرناکی نیست. گستره زبان فارسی، بی نهایت کوچک است و هیچ خطری ناشر خارجی را تهدید نمی کند. برای مثال من یک ناشر آلمانی باشم و ناشر انگلیسی از من بخواهد رایت کتابم را به زبان انگلیسی بفروشم، قیمت سرسام آوری را به او اعلام خواهم کرد چون می دانم اگر کتابم از آلمانی به انگلیسی برگردان شود، آن وقت به هر زبانی خواهد نشست.

ما دچار درون گرایی هستم و اصلاً دلمان هم نمی خواهد از این فضا بیرون بیاییم. سرمان گرم است و ترجیح می دهیم اوضاع همین طور بماند.

اما وقتی بحث زبان فارسی پیش می آید آن ها می دانند که محدوده اش فقط و فقط کشور ایران است. چون افغانستان هم درگیر مشکلات خودش است و کتاب اصلاً جایی در آن ندارد، تاجیکستان هم توانایی خواندن خط فارسی را ندارند و به سیرلیک می نویسند و فاسی می خوانند. بنابراین فارسی نگران کننده نیست.

* البته شاید از این جنبه، این مسئله اتفاق مثبت یا دست کم بی ضرری باشد اما از نظر دیپلماتیک کوچک بودن گستره زبانی ما، عملاً نقطه ضعف بزرگی است.

بی نهایت بزرگ است. اما در هر صورت در بحث سرقت ادبی، تاحدودی به حل نگاه جهان به ما کمک می کند.

از نگاه جوامع بیرون کشور، ماجرا این طور است که سرقت در ایران رسماً و با تأیید دولت صورت می گیرد می گویند شما اثری را از ما می گیرید با ترجمه یا بعضی وقت ها عین آن را خصوصاً در حوزه کودک، کپی می کنید و به وزارت ارشادتان می فرستید که بخشی از دستگاه فرهنگی دولت است. بعد آن ها هم آن را امضا می کنند و مجوز می دهند. پس معنی اش برای آن ها این است که ناشر همراه با دولت دست به سرقت ادبی می زند. آن ها این طور نگاه می کنند و این جایی است نمی شود پاسخی داد.

اما ناشران می توانند خودشان این موضوع را حل کنند. ما نمی توانیم توقع داشته باشیم که بحث کپی رایت در ایران به این زودی ها حل شود. اما ناشر می تواند پیشگام شود.

* بله ناشران مشهوری هم که الان در حال کار هستند، تجربه های مثبتی در این زمینه داشته اند

اما می دانید چرا این کار، در ایران به نفع ناشر نیست و عملاً همه گیر نمی شود؟ ما ناشرانی داریم که با شرافت این کار را انجام داده اند و رایت را با وجه کمی از ناشر خارجی خریده اند. اما وقتی که کتاب داخل ایران آمده و چاپ می شود و فردای آن روز، ده ناشر تقلبی، همان ترجمه را با اسم های مختلف چاپ می کنند، دیگر چه دلخوشی برای ناشر می ماند که بخواهد رایت را خریداری کند؟!

ما حتی در داخل کشور هم نتوانسته ایم قانون مؤثری بگذاریم که در زمینه ترجمه، پیش گیرنده از سرقت باشد. نمی شود ناشر با زحمت رایتی را بخرد یا اجازه اش را لااقل بگیرد بعد آن را با هزینه سنگین ترجمه و چاپ کند بعد آن عنوان همزمان توسط ده ناشر دیگر وارد بازار شود! این هم کار غیرقانونی و آسیب زننده ای است.

* شما هم به علت دیدی که به ناشران ایرانی وجود دارد، برای رایزنی با ناشر خارجی دچار مشکل شده اید؟

ما وضعیت متفاوتی داریم چون بیرون از ایران ما را به عنوان یک کمپانی انگلیسی می شناسند. چون مرا به عنوان چهره حقوقی در انگلستان می شناسند، ناشر خارجی هم مرا به چشم ناشر انگلیسی نگاه می کند و این مشکل را کمتر برخورد کرده ام. اما می دانم که ناشر ایرانی اگر بخواهد با ناشران خارجی کار کند، قطعاً باید بتواند اول آن لایه خاکستری را که روی نگاه ناشران خارجی به داخلی نشسته است، پاک کند و بعد شروع کند به کار کردن.

این مسئله حل معضل کپی رایت البته ربطی به جمهوری اسلامی هم ندارد، بلکه در دوران قبل هم همین مشکلات بوده و همان زمان هم مخالفانی داشته که توان شان بیشتر بوده و ایران هیچ وقت در کپی رایت جهانی همراه نشده است. این هم چیزی نیست که در شرایط فعلی قابل حل باشد.

اما دستگاه دیپلماسی فرهنگی ما اگر بتواند کارش را درست انجام دهد و ارتباط را درست برقرار کند، حوزه نشر در تمام کشورهای دنیا می تواند برای ما بسیار راهگشا باشد. چیزی که من از دیپلماسی فرهنگی مان دیده ام این است که دچار روزمرگی شده اند. به غیر از چند رایزن فرهنگی که افکار فرهنگی دارند و نگاه سیاسی بر اندیشه شان مسلط نیست و استثنا هستند، مابقی کارآمدی ندارند و درگیر یک بودجه بسیار کم هم هستند که فقط خرج حقوق شان یا مسائل جاری شان می شود.

ما ناشرانی داریم که با شرافت این کار را انجام داده اند و رایت را با وجه کمی از ناشر خارجی خریده اند. اما وقتی که کتاب داخل ایران آمده و چاپ می شود و فردای آن روز، ده ناشر تقلبی، همان ترجمه را با اسم های مختلف چاپ می کنند، دیگر چه دلخوشی برای ناشر می ماند که بخواهد رایت را خریداری کند؟!

حالا اگر این ها را مقایسه کنیم با کاری که کشورهای دیگر می کنند یا سفارت های کشورهای بزرگ در داخل ایران برای معرفی فرهنگ خودشان می کنند، آن وقت آدم غبطه می خورد که آن ها چه می کنند و جایگاه ما کجاست. بنابراین در بحث دیپلماسی فرهنگی تا زمانی که نگاه حاکمیت در این مسئله، جدی و ناظر به اثرگذاری واقعی نشود، آب از آب تکان نخواهد خورد.

* با انتشار کدام یک از آثار ایرانی احساس کردید که با مخاطب عام ارتباط گرفته اید یا حتی دید او را از آن نگاه سیاسی که رسانه ها نسبت به ایران ایجاد کرده اند، به شکلی از یک رابطه فرهنگی تغییر داده اید؟

من دقیقاً این تجربه را داشته ام. حتی در ژانر دفاع مقدس، من تنها ناشری هستم که بیشتری اثر را به زبان های مختلف در خارج از کشور کار کرده ام. الان متأسفانه یک فضای عجیبی نسبت به اسم کشورمان وجود دارد که چه بخواهیم چه نخواهیم وجود دارد و باید در این فضا کار کنیم.

وقتی یک ناشر خصوصی به این حوزه وارد می شوید تجربه های ویژه ای را دریافت می کنید. برای مثال «احمد دهقان» که آثارش را به زبان های مختلف کار کرده ام. تجربه تورهای مختلف کتابخوانی را در کنار ایشان در انگلستان و ایتالیا داشته ام و استقبال واقعاً خوب بود. آن هم نه استقبال شعاری بلکه استقبال واقعی. شاید باورتان نشود در جایی مثل دانشگاه سواز در لندن که اصولاً اپوزیسیون در آن جا کرسی تدریس دارد و نسبت به آثار دفاع مقدس گارد می گیرد به حدی برنامه پرشکوه برگزار شد که در انتهای برنامه آن قدر برای آقای دهقان دست زدند که فرصت نمی کرد بنشیند!

این واقعاً عجیب است آن هم در جایی که نگاه به شدت منفی است خصوصاً نسبت به این ژانر. اما اگر یک کاری استاندارد باشد این اتفاق می افتد.

البته مترجم های من هم غیرایرانی هستند و در خارج از کشور وقتی غیرایرانی ها درباره ایران مثبت صحبت می کنند، ارتباط گرفتن راحت تر می شود. برای مثال کتاب های آقای احمد دهقان، چه کتاب «سفر به گرای ۲۷۰ درجه» که یک مترجم ایتالیایی آن را ترجمه کرد و چه «من قاتل پسرتان هستم» که مترجم آمریکایی، ترجمه اش کرد، چون از زبان آن ها درباره اش صحبت می شد مخاطبان دیگر گارد نمی گرفتند. آن ها گوش می دادند و لذت می بردند. یعنی اگر نگاه را نگاه فراسیاسی ببریم مشکل حل می شود.

* با تمام این ها حضور دولت در کنار ناشران خارجی فواید بسیاری دارد که یکی از آن ها حمایت مالی است

من حضور مستقیم سیستم های دولتی را در بیرون از ایران قبول ندارم، چون اولاً خیلی پرهزینه خواهد بود. چون کاری که یک ناشر خصوصی می کند شاید تا یک پنجم آن هزینه بردارد. سیستم دولتی به خاطر سبک کاری شان، بسیار پرهزینه کار می کنند. اما در بخش خصوصی کاری که با سه هزار یورو می تواند انجام بدهد، بخش دولتی با ۱۵ هزار یورو انجام می دهد.

نکته دیگر این که کسی با بخش خصوصی آن قدرها زاویه نمی گیرد که با بخش دولتی. ولی با تمام این ها متأسفانه بخش خصوصی ما هم نمی تواند در این داستان ورود کند. هم به این خاطر که به خاطر اوضاع اقتصادی، ناشران ایرانی به شدت تحلیل رفته اند و هم به این خاطر که اصلاً شناختی از کار در بیرون از کشور ندارند.

بیشترین کاری که همکاران ما انجام می دهند این است که نمایشگاه فرانکفورتی بشود و بروند در یک محفل ایرانی کوچک با همکاران خودشان صحبت کنند. این می شود حضور جهانی ما!
این طور که نمی شود! اصلاً راهش این نیست. فضای کار نشر در دنیا با آن چیزی که ما در خیابان انقلاب داریم، کاملاً متفاوت است.

* البته این کتاب هایی که نام بردید خصوصاً «من قاتل پسرتان هستم» آقای دهقان در داخل کشور با روایت رسمی از دفاع مقدس و تجربه مستقیم عموم مردم از معنویت و فضای جبهه ها، زاویه دارد. طبیعتاً این معنایش این است که چنین کتابی به عنوان یک پیشنهاد برای دستگاه های فرهنگی دولتی در نظر گرفته نمی شود. حرف قابل تأملی که مسئولین فرهنگی کشور دارند این است که این روایت زاویه دار و نسبتاً غیرواقعی از دفاع مقدس در خارج از کشور جا بیفتد. ایراد دیگر هم این است که اصولاً مواجهه مخاطب خارجی با دفاع مقدس چقدر لازم است شبیه مواجهه اش با جنگ هایی باشد که خودش تجربه کرده است؟

ببینید مخاطب خارجی تفاوتی بین احمد دهقان و نویسنده ایکس نمی گذارد. چون اصلاً شناختی از آن ها ندارد. حتی احمد دهقان را هم نمی شناسد. اصلاً نسبت این ها را با روایت رسمی داخل کشور سر در نمی آورد. او اثر را می خواند.

در آثار دفاع مقدس ما بعد معنوی کار پررنگ است اما این بعد برای افراد غیر ایرانی چندان قابل درک نیست. چیزی است که برای ما معنی دار و مقدس است. برای یک خارجی نه تنها مقدس نیست بلکه بعضی وقت ها به خاطر پس زمینه هایی که دارد و چیزهایی که نمی داند و نمی شناسد، ضدارزش هم هست.

من حضور مستقیم سیستم های دولتی را در بیرون از ایران قبول ندارم، چون اولاً خیلی پرهزینه خواهد بود. چون کاری که یک ناشر خصوصی می کند شاید تا یک پنجم آن هزینه بردارد. سیستم دولتی به خاطر سبک کاری شان، بسیار پرهزینه کار می کنند. اما در بخش خصوصی کاری که با سه هزار یورو می تواند انجام بدهد، بخش دولتی با ۱۵ هزار یورو انجام می دهد.

بنابراین اکثریت آثار داخلی ما اصلاً قابلیت ترجمه و ارتباط گرفتن با مخاطب خارجی را ندارند. ژانر جنگ در خارج از کشور بیشتر روی همان «اکشن» ماجرا سوار است. موضوع دیگر این که این دسته بندی ضدجنگ و دفاع مقدس که در داخل ایران هست اصلاً در خارج کشور وجود ندارد.

برای همین است که می گویم نگاه داخلی ما قابلیت توسعه در خارج کشور را ندارد.

* اما مدیریت فرهنگی فکور کشور می تواند در این جا بپرسد که پس کی ما باید نگاه بومی خودمان را به جنگ به گوش مخاطب خارجی برسانیم تا با این زاویه دید هم آشنا شود؟ در غیر این صورت که ما هم یکی می شویم شبیه بقیه و تکرار همان تجربه هایی که مخاطب خارجی از جنگ داشته و ادبیاتی که بهترش را خودش هم دارد!

دقیقاً همین است. اما متأسفانه مدیران ما وقتی به سمتی می رسند به جای این که شجاعت ساختارشکنی داشته باشند، خودشان بخشی از آن چارچوب می شوند که ما در این چهار دهه ضعف هایش را دیده ایم. نمی خواهم بگویم که مسائل اعتقادی مان را رها کنیم اما این چرخه ناکارآمد فرهنگی باید جایی تغییر کند و شکسته شود. اگر نه روز به روز از جایی که هستیم عقب تر می رویم.

من بسیار دیده ام که افرادی که قدرت هم دارند و می خواهند کار درست را انجام دهند وقتی وارد سیستم می شوند، ناخواسته در آن چارچوب می افتند. دیپلماسی فرهنگی ما بخشی از همین چارچوب بسته است. مدیریت هم همین طور. آن ها اصلاً دیدی ندارم که ما بخواهیم فرهنگ مان را جهانی کنیم چون آن قدر برای خودمان چارچوب می تراشند که راه مان را می بندیم و در این چارچوب ها گیر می کنیم.

این را هم بگویم خیلی خوشحالم که می توانم این نقدها را از تریبون یک رسانه داخلی بگویم تا بلکه به گوش مسئولان برسد و تغییری ایجاد کند.

* البته برخی از این گزاره هایی که می فرمایید مثل همین چارچوب های بسته ناکارآمد که به جای توسعه نگاه مطلوب ما، منجر به بسته شدن خودمان در مرزهایمان شده موضوعی است که از طرف بسیاری از سوژه های ما در این پرونده مورد اشاره قرار گرفته و شاید عمومیت داشتن آن ها باعث شود که مسئولان به چشم یک مشکل به آن نگاه کنند و در صدد حل آن بربیایند

این خیلی مهم است و جای تشکر دارد. من همیشه با رسانه های داخلی و خارجی گفت وگو می کنم اما همیشه هم دقت دارم که نقدهایم را فقط به رسانه های داخلی بگویم.

در رابطه با موضوع دیپلماسی فرهنگی این را بگویم که تیم فعلی مستقر در وزارت فرهنگ در مسئله ارتباطات بین المللی در حزه فرهنگ به شدت بی تجربه است. راهبرد این تیم جدید این است که ما جهانی شدن را متمرکز کنیم روی کشورهای همسایه؛ بدین ترتیب همان کارهای روتین و معمولی که قبلاً در ترجمه آثار داخلی انجام می شد را هم حذف کرده اند. الان ما هیچ تقویم مدونی نداریم که بدانیم این سیستم برای سه سال آینده اش چه برنامه ای دارد.

بعد هم که می شنوم واقعاً تأسف می خورم. من که به عنوان یک ناشر خارجی، هیچ نیازی به وزارت ارشاد ندارم، اما هر کاری می کنم آخرش هم ایرانی هستم و فرهنگم برایم مهم است و این فرهنگ هم باید از من ناشر خارجی حمایت کند. به این معنا که زیرساخت را درست کند. من توقع ندارم که به ما پول بدهند اما اگر زیرساخت درست باشد و برنامه ریزی منطبق با نیاز غیرایرانی ها صورت بگیرد، بخشی از مشکلات حل خواهد شد.

همین کاری که عربستان دارد انجام می دهد. در همین نمایشگاه بلونیا امسال، بروید ببینید کشور امارات که یک هزارم ما سبقه ادبی ندارد، چقدر برنامه های قوی و جذابی گذاشته است. از همین روش است که دیپلماسی فرهنگی شکل می گیرد.

عربستانی که اساساً فاقد ادبیات مدرن است، ببینید که در بیرون کشورش چطور کار می کند. آن ها هم کشورهای اسلامی هستند. اما دارند از نشر پول درمی آورند. ما هم کشور فقیری نیستیم اما انگار اصلاً دغدغه مان نیست که از این حوزه پول در بیاوریم کلاً در این حوزه هیچ دغدغه ای نداریم.

در صورتی که اگر دیپلماسی فرهنگی ما قوی بشود اولین ثمره آن برای ما جذب توریست است، اولین ثمره آن نمایش بخش فرهنگی کشور به خارجی هاست تا نگاه شان را عوض کند آن هم در زمانی که اپوزیسیون به رهبری آمریکا مدام تلاش می کند چهره ایران را خارج از کشور خراب کند. در این شرایط بیرون از ایران کار کردن خیلی سخت است.

باید تلاش کنیم این نگاه را تغییر دهیم که متأسفانه این تلاش هم دیده نمی شود. انگار نسبت به قبل عقب هم رفته ایم.

* نقاط قوت ما در دیپلماسی فرهنگی در حوزه نشر نسبت به کشورهای رقیب چیست؟

عرض کردم. در حوزه ادبیات، چهارراه ابیات دنیا، اروپای غربی است اگر بتوانیم آن جا را فتح کنیم بقیه دنیا اتوماتیک در اختیار ما قرار می گیرد. اگر اروپای غربی را بگیریم، آمریکای شمالی در دست ما خواهد بود چون مارکتینگ نشر آن جا زیرمجموعه نشر انگلستان است.

اگر بازار نشر فرانسه را بگیریم تا آفریقای شمالی و خاورمیانه در لبنان و مناطق حومه در اختیار ما خواهد بود حتی کشور سوریه که زبان دومش فرانسه است. این ها چیزهایی نیست که بخواهیم از آن فرار کنیم و بگوییم این ها باید بیایند فارسی یاد بگیرند. این ها واقعیت جامعه جهانی است.

اگر اسپانیا را بگیریم آمریکای جنوبی را گرفته ایم.

بعد با این اوضاع تمام تلاش مان را بگذاریم که مارکتینگ نشر عراق و چند کشور حاشیه اش را بگیریم. آب از آب تکان نخواهد خورد. نگاه تیم جدید اما در ادبیات جهانی همین است که تمرکز آمده است روی کشورهای اطراف.

این راهبرد شاید در حوزه اقتصاد اثرگذار باشد، اما ادبیات تهاتری نیست. نمی توانیم چیزی بدهیم و ادبیات بگیریم. این حوزه اثر فکری و فرهنگی عمیق و بلند مدت است.

عربستانی که اساساً فاقد ادبیات مدرن است، ببینید که در بیرون کشورش چطور کار می کند. آن ها هم کشورهای اسلامی هستند. اما دارند از نشر پول درمی آورند. ما هم کشور فقیری نیستیم اما انگار اصلاً دغدغه مان نیست که از این حوزه پول در بیاوریم کلاً در این حوزه هیچ دغدغه ای نداریم.

* همین کشورهای اطراف ما هم بردار فرهنگی شان به سمت همان کشورهای اروپایی است یعنی اگر بخواهیم بازارشان را داشته باشیم اگر از در فرانسه وارد شویم بیشتر ما را می پذیرند تا مستقیم.

دقیقاً همین طور است. من اولین ناشری بودم که در مورد معماری اسلامی کتاب به زبان فرانسه کار کردم. وقتی این آثار بیرون آمد به راحتی توانستم برای این موضوعات برنامه بگذارم. با توجه به این که نویسنده ایرانی نبود و استاندارد کار بالا بود هنوز که هنوز است من می توانم در کشورهای عربی مثل الجزار، تونس، امارات و همه این کشورهایی که زبان دومشان فرانسه است به راحتی کار کنم.

باید نقطه حساسی را که می شود از آن جا به همه پل زد، گرفت. ولی ار بروید سراغ جایی که سطح ادبی شان از ما پایین تر و سابقه ادبی شان از ما کمتر است، دیگر نمی توانید کاری کنید.

* یعنی نقطه اشتراک ما با زبان عربی هم نقطه قوت مان نیست؟

کشورهای عرب زبان، عربی غالباً زبان محاوره شان است و نه زبان ادبیات شان. یعنی اصلاً عربی زمینه ای نیست که بتوانیم کار کنیم. حتی در کشور عراق هم باید بگوییم با تمام نزدیکی به ایران چندان علاقه ای به ادبیات روز ایران ندارند. مثلاً اگر ترجمه ای از رمانی برود، دوست ندارند آن را بخوانند مگر این که از اروپا آمده باشد. چه ما این موضوع را دوست داشته باشیم چه نداشته باشیم.

* بالاخره خود ما هم تاحدودی همین طور هستیم. مخاطب عام ایرانی هم برای پذیرش اثری از کشورهای همسایه به نوعی به تأیید آن توسط کشورهای قطب فرهنگی نگاه می کند.

بله دقیقاً این مسائل همه جا وجود دارد. الان کاری که ترکیه کرده، چیست؟ باور کنیم که سطح ادبی و فرهنگی ترکیه از ایران اصلاً بالاتر نیست ولی با نگاه و برنامه ریزی درستی که مسئولان آن داشتند، نمایشگاه کتاب استامبول که الان جزو ده نمایشگاه برتر دنیا شده است، هم با استانداردهایی که رعایت کردند و هم به خاطر روابطی که با سایر کشورها برقرار کردند.
از طرفی طرح حمایتی آنان که مث همین طرح گرنت است، نگاه بازی بر آن حاکم است و جناحی نیست. همین اورهان پاموک نویسنده ای در جناح مخالف دولت ترکیه محسوب می شود اما حتی او هم با همین نگاه حمایت شد، جایزه نوبل را برد و سرها به سمت ادبیات ترکیه چرخید.

به تجربه عرض می کنم اروپا و کلاً غرب از ادبیاتی که سال ها درگیر آن است، اشباع شده و آنان دنبال یک چیز جدید می گردند و این، فصل بسیار خوب و مساعدی است برای این که ادبیات ایران را به عنوان یک کار جدید و متفاوت به آن ها معرفی کنیم. برای همین هم هست که می بینیم در موسیقی، کره جنوبی دارد جهانی می شود چون فارغ از کیفیتیش، جنس متفاوتی است. در ادبیات ترکیه دارد جهانی می شود یا نگاه ها به سمت اروپای شرقی است و نویسنده هایی که از لتونی و استونی و لهستان می آیند، جایزه های بزرگی می گیرند و همیشه در رنکینگ «the man booker prize» و «pen awards» هستند.

هنوز در خارج ایران برای فرهنگ خودمان کاری نکرده ایم. هر کاری هم که انجام شده بسیار پراکنده بوده یا توسط خارجی ها انجام شده یا بخش خصوصی حرکتی کرده است مثل بخش سینما و موسیقی. این نشان می دهد یک مشکلی وجود دارد که همیشه بخش دولتی ما در بحث فرهنگی در بیرون مرزها دارد اشتباه یا ضعیف عمل می کند و نمی تواند نقش واقعی داشته باشد و نه نقش خبری این ها نشان می دهد که غرب دنبال چیز جدید می گردد و ما این چیز جدید را داریم اما بلد نیستیم عرضه اش کنیم. چون آن نگاهی که باید حمایت کند این طور فکر نمی کند.

* نویسندگان ایرانی که خارج از کشور هستند یا آژانس های ادبی را چقدر در معرفی ادبیات متفاوت ایرانی تأثیرگذار و پیش برنده می دانید؟ حمایت از این ها را چقدر درست و در اولویت می دانید؟

من کلاً به حمایت مستقیم قائل نیستیم و قبول ندارم چون فسادآور است. هیچ وقت این را قبول نکردم و نگفتم دولت بیاید از فلان ناشر حمایت کند. بلکه باید زیرساخت ها را آماده کند مثلاً ما حضور پرشوری در نمایشگاه ایکس داشته باشیم و امکانات را فراهم کند تا ناشری که واقعاً در این حوزه کار می کند در آن حضور داشته باشد نه ناشری که فقط دلش می خواهد برود اروپا؛ این دو خیلی متفاوت است.

ما افرادی را داریم که به نمایشگاه فرانکفورت می روند چون به بهانه این نمایشگاه می شود ویزای شینگن گرفت ناگهان می بینید که سیل عظیمی از ناشران خواهان حضور در این نمایشگاه می شوند. اما شما ردی از آن ها در خود نمایشگاه نمی بینید بلکه همیشه در شهرهای اطراف هستند. همه این مشکلات وجود دارد.

بنابراین دولت باید زیرساخت ها را درست کند. ما باید رایزن هایمان را از قشری انتخاب کنیم که فرهنگی باشند نه سیاسی، اما رایزن های فرهنگی ما اغلب افرادی سیاسی هستند یا نگاه شان سیاسی است. آن ها حتی در نگاه اقتصادی به بخش فرهنگ، رویکرد درستی ندارند. ما وقتی می توانیم از استفاده اقتصادی از حوزه فرهنگ اسم ببریم که این مسائل درست شده باشد. اما همیشه برعکس کار می کنیم. اول می خواهیم بخش سیاسی فرهنگ را راه بیندازیم یا بخش اقتصادی آن را پیش ببریم در حالی که خود فرهنگ مان هنوز حرکتی نکرده است که توقع این برداشت ها را از آن داشته باشیم.

ما هنوز در خارج ایران برای فرهنگ خودمان کاری نکرده ایم. هر کاری هم که انجام شده بسیار پراکنده بوده یا توسط خارجی ها انجام شده یا بخش خصوصی حرکتی کرده است مثل بخش سینما و موسیقی. این نشان می دهد یک مشکلی وجود دارد که همیشه بخش دولتی ما در بحث فرهنگی در بیرون مرزها دارد اشتباه یا ضعیف عمل می کند و نمی تواند نقش واقعی داشته باشد و نه نقش خبری. نباید کاری کنیم که فقط آن را در بخش خبری خودمان بازتاب دهیم بلکه باید حرکت واقعی و ملموس باشد.