در گفت و گوی قبلی که با نقی شعبانیان، معاونت امور جنگل در سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری در رابطه با جنگل های بلوط زاگرس داشتیم، به سراغ موضوعات مختلف مرتبط با خط سبز غرب کشور رفتیم.

اهمیت جنگل های بلوط زاگرس برای هرکسی که مقداری با محیط زیست آشنا باشد پوشیده نیست. متأسفانه این منبع طبیعی ارزشمند در وضعیت خوبی قرار ندارد و عوامل مختلفی این زیست بوم را به خطر انداخته است.

مجدد به سراغ نقی شعبانیان رفتیم تا درباره سایر چالش های زیست بوم زاگرس گفت وگو کنیم.

با توجه به عملکرد سازمان منابع طبیعی در محلول پاشی درختان، نقدهای بسیاری از شما می کنند. آیا نقدپذیر هستید؟

گاهی اوقات برای کنترل آفات در جنگل اقدام به محلول پاشی با ترکیبات بیولوژیکی می شود. اما تصمیم برای محلول پاشی و مسائل فنی آن که در چه زمانی و چگونه در جنگل صورت گیرد، بر اساس نظر یک مسئول در سازمان نمی باشد؛ بلکه به دلیل حساسیت این زیست بوم های جنگلی با ارزش، کمیته های تخصصی در ستاد سازمان و همچنین در ادارات کل منابع طبیعی در استان ها متشکل از افراد متخصص در زمینه های مختلف وجود دارند و نظر کارشناسی این کمیته ها برای اقدام به محلول پاشی و مسائل فنی آن برای مسئولین سازمان مهم است.

با توجه به اینکه نظرات و دیدگاه های مختلفی در خصوص محلول پاشی در جنگل ها برای کنترل آفات وجود دارد، لذا طبیعی است که سازمان با انتقادات زیادی روبرو باشد. گروهی کاملاً مخالف محلول پاشی هستند و گروه دیگر معتقد به محلول پاشی در سطح گسترده هستند؛ اما تصمیم سازمان بر اساس نظر کمیته های تخصصی خواهد بود. البته که ما این نقدها را می پذیریم و معتقدیم که وجود این نقدها باعث پیشرفت خواهد شد. در واقع خوشحالیم که امروزه شاهد این هستیم که مردم عزیز ما به مرحله ای از درک منابع طبیعی رسیدند که از ما جلوتر بوده و در این زمینه دغدغه دارند.

مطالبه گری این عزیزان نشان می دهد منابع طبیعی محیط زیست برای مردم مهم است و نشان از درک مردم درباره جنگل دارد. از طرفی باعث می شود تا ما با حساسیت و تلاش بیشتری برای حفظ و توسعه این اکوسیستم های با ارزش اقدام کنیم.

کدام دستگاه ها وظیفه حراست از حیات زیستی جنگل های بلوط را دارند؟

سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری متولی حفظ و حراست از منابع طبیعی کشور است ولی امروزه این سازمان برای حفظ منابع طبیعی نیاز به همکاری جدی سایر دستگاه ها از قبیل سازمان محیط زیست و مؤسسات تحقیقاتی و آموزشی کشور، دستگاه قضائی کشور و نیروی انتظامی دارد. سازمان منابع طبیعی باید برای حفظ و توسعه و احیای زیست بوم های طبیعی کشور برنامه مشخصی داشته باشد.

من اطمینان دارم که سازمان منابع طبیعی کشور با توجه به ظرفیت های علمی و اجرایی که دارد توان برنامه ریزی درست برای نجات زیست بوم های طبیعی کشور را دارد ولی برای این کار اعتبار لازم و همکاری سایر سازمان ها و مشارکت مردم ضروری است. باید تاکید کنم که مدیریت پایدار جنگل ها بدون مشارکت واقعی و اصولی مردم به طوری که منافع مردم در حفظ و احیای جنگل ها دیده شود امکان پذیر نیست.

آیا خود مردم منطقه مانع اجرایی شدن طرح های مدیریت جنگل ها هستند؟

مشکلات اقتصادی و اجتماعی مردم در مناطق زاگرسی باعث می شود که بسیاری از برنامه ها قابل پیاده سازی نباشد. به طور مثال مردمی که امکانات گرمایی و درآمد کافی ندارند، در زمستان معمولاً برای گرم کردن خودشان به چوب نیاز دارند. از اینها نمی توان توقع داشت که دغدغه برای جنگل داشته باشند.

اگر واقعاً دنبال تغییر هستیم و می خواهیم جنگل ها را حفظ کنیم باید این مسائل را ببینیم و کارهای زیربنایی انجام دهیم و مشکلات و نیازهای اولیه و ابتدایی مردم مناطق جنگل نشین را حل کنیم. پس ما باید علاوه بر کارهای کوتاه مدت به دنبال برنامه ها و اهداف میان مدت و بلند مدت نیز باشیم.

سازمان منابع طبیعی به دنبال تهیه چشم اندازی و برنامه راهبردی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت ۳۰ ساله برای جنگل های کشور هست. در همین خصوص جلسه ای امروز با متخصصین مؤسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور از جمله ریاست محترم مؤسسه، معاونت محترم پژوهشی و مسئولین بخش های مختلف مؤسسه داشتیم تا ضمن استفاده از تجربیات آنها یک چشم انداز و برنامه خوبی برای منابع طبیعی کشور تهیه کنیم. چرا که ما دیگر فرصت آزمون و خطا نداریم ما باید برنامه و مسیر خودمان را برای مدیریت درست منابع طبیعی کشور به درستی مشخص کنیم.

هفته جاری هفته تشکل های مردمی و مشارکت های اجتماعی است. شما هم از طرحی اسم بردید که نقش پررنگ مردم را نشان می داد. در مورد طرح بیشتر توضیح دهید.

امروزه در همه دنیا از جمله در ایران یک فرصت بسیار خوبی تحت عنوان تشکل های مردمی در حال شکل گیری است. سازمان منابع طبیعی باید با برنامه ریزی درست، فعالیت تشکل های مردمی را جهت دار و هدفمند کند. این تشکل ها در زمینه های مختلف از اجرا تا آموزش، می توانند به ما کمک کنند؛ اما با توجه به حساسیت زیست بوم های منابع طبیعی هر گونه فعالیت بدون پشتوانه علمی می تواند به طبیعت آسیب بزند.

لذا ما معتقدیم باید به عنوان مشاور در کنا تشکل ها قرار بگیریم. خوشبختانه تشکل های مردمی امروز در کشور ما پای کار هستند و نقش خودشان را به خوبی ایفا می کنند. ولی از لحاظ تخصصی لازم است که ما در کنار آنها قرار بگیریم تا خطا حداقل شود. به طور مثال یکی از فعالیت هایی که تشکل ها به آن علاقه دارند کاشت انواع گونه های جنگلی است. این عشق و علاقه و تلاش مردم برای کاشت نهال خیلی خوب و یک فرصت مناسبی است؛ اما اگر در همین اکوسیستم زاگرس گونه ناسازگار و نامناسبی کاشته شود نه تنها مفید نخواهد بود بلکه می توانند مضر و آسیب زا هم باشد.

کمک شما به تشکل ها تحت مشاوره چگونه است؟

بر اساس نتایج تحقیقات ما می دانیم که چه گونه هایی برای هر منطقه مناسب است و یا چه گونه هایی نسبت به آتش سوزی مقاوم تر هستند و یا اینکه چه گونه هایی نیاز به آب کمتری دارند. لذا کارشناسان سازمان در این زمینه ها می توانند به تشکل های مردمی کمک کنند.

در سال گذشته پویشی در سازمان منابع طبیعی تحت عنوان «پویش بذر کاری و نهال کاری در زاگرس» شکل گرفت. این پویش با استقبال خوب مردم روبرو شد و سازمان این پویش را به عنوان یک فرصتی برای احیا و توسعه جنگل های زاگرس می داند ولی با این حال نیاز به آسیب شناسی دارد.

انتخاب گونه مناسب در جنگل کاری خیلی مهم است و من توصیه می کنم کسانی که اطلاعات کافی در این زمینه ندارند از گونه های بومی منطقه استفاده کنند و همانند طبیعت عمل کنند؛ زیرا این روش با حداقل اشتباه در انتخاب گونه همراه خواهد بود.

مثال دیگری که می توانم بزنم فاصله کشت است. در واقع هر منطقه توان اکولوژیکی متفاوت دارد. فاصله ای که ما در شمال کشت می کنیم نمی توانیم با همان مقدار در غرب کشت کنیم. این وظیفه ماست که از لحاظ فنی بیایم به تشکل ها اطلاعات و مشاوره فنی دهیم و بتوانیم دست در دست هم ایرانی سرسبز داشته باشیم.

چند درصد نابودی جنگل های بلوط به خاطر آتش سوزی است و از این مقدار چند درصد به صورت طبیعی و چند درصد عامل انسانی دارد؟

من الان آمار دقیقی ندارم؛ اما متأسفانه ما سالانه شاهد آتش سوزی های بسیاری به خصوص در مناطق زاگرس هستیم. خوشبختانه آمارها از چند سال گذشته تا به امروز یک روند کاهشی قابل توجهی را نشان می دهد و آمار آتش سوزی ها کاهش یافته است.

این اتفاق به دو دلیل می تواند باشد یکی اینکه امکانات و تجهیزات سازمان برای پایش و اطفا حریق نسبت به سال های گذشته بیشتر شده است و دلیل دیگری که خیلی امیدوار کننده و مهم است ارتقا سطح فرهنگ منابع طبیعی در بین مردم هست.

حفظ منابع طبیعی کشور بدون توجه به ارتقا فرهنگ منابع طبیعی مردم امکان پذیر نیست. مقام معظم رهبری در سال ۱۳۷۸ در این رابطه جمله ای بسیار زیبایی دارند که می فرمایند «فرهنگ منابع طبیعی باید به معارف عمومی تبدیل شود» و این جمله چقدر دقیق و مهم است. ولی متأسفانه کم کاری هایی صورت گرفت. با این حال این اتفاق با تأخیر در حال جا افتادن است.

آموزش مردم محلی در حفظ و نگهداری این جنگل ها چقدر مؤثر بوده و چه مقدار اجرایی شده است؟

قطعاً آموزش مردم محلی در راستای ارتقا فرهنگ منابع طبیعی و دانش فنی برای حفظ منابع طبیعی بسیار مهم و مؤثر است. کشورهایی که به این موضوع توجه کردند امروز در حفظ منابع طبیعی با مشکلات کمتری روبرو هستند.

یکی از اقداماتی که سازمان منابع طبیعی در جهت ارتقا فرهنگ منابع طبیعی انجام داد طرح «همیاران طبیعت» است. این کار در راستای مردمی سازی آموزش انجام شده است. بیش از ۱۸۰ هزار نفر عضو طرح همیار طبیعت هستند که در زمینه های مختلف فرهنگی، آموزشی و اجرایی فعالیت دارند.

مردم باید ارزش جنگل و درختان را بدانند. همین درختان بلوط زاگرس گاهاً بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ سال طول کشیده است تا به این شکل در آمده اند. اگر این دانش و آگاهی در عموم نباشد به راحتی آن درخت را قطع خواهند کرد. یا مثلاً نهالی که در شرایط سخت استقرار پیدا کرده به راحتی توسط مردم از بین می رود و اگر بدانند این نهال چقدر برای طبیعت مفید است، هرگز همچین کاری نخواهند کرد.

در سازمان منابع طبیعی بخشی به عنوان ترویج و آموزش منابع طبیعی وجود دارد که متولی آموزش و ترویج دانش فنی و فرهنگ منابع طبیعی است.

در بحث ارتقای فرهنگ باید از متخصصین بهره مند شویم. اگر ما فرهنگ منابع طبیعی را ارتقا دهیم گام بلندی در حفظ و نگهداری منابع طبیعی برداشته ایم.

مشارکت سازمان منابع طبیعی و سازمان محیط زیست در بحث جنگل های بلوط چقدر است و کجاها تداخل وظیفه باعث کند شدن اقدامات می شود؟

این دو سازمان در کنار هم در حفظ بستر حیات نقش مهمی دارند. البته من معتقدم ما نباید امروزه منابع طبیعی را به صورت جدا متعلق به یک سازمان خاص ببینیم که حفظ آن به عهده یک دستگاه خاص باشد بلکه تمامی دستگاه ها از قبیل رسانه ملی، آموزش و پرورش، وزارت علوم و وزارت بهداشت و غیره همگی در حفظ بستر حیات نقش مهمی دارند.

تقسیم وظایفی برای این دو سازمان صورت گرفته است. سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور متولی حفظ مالکیت، جلوگیری از تجاوز به عرصه های منابع طبیعی، تهیه و اجرای طرح های فنی و مدیریتی برای عرصه های منابع طبیعی است. از طرف دیگر سازمان حفاظت محیط زیست کشور متولی مدیریت حیات وحش در طبیعت، مدیریت و کنترل آلودگی آب و خاک و هوا در کشور می باشد.

قطع درختان در منطقه افزایش پیدا کرده است. چه مقدار از این اتفاق به خاطر معیشت مردم آن منطقه است؟

متأسفانه قطع درختان موضوعی است که واقعیت دارد و نمی توانیم منکر آن شویم. این قطع درختان یک مقدار توسط خود مردم منطقه و یک سری هم توسط سودجویانی که حتی ممکن است دغدغه امرار معاش نداشته باشند، صورت می گیرد.

قطع درختانی که توسط مردم محلی صورت می گیرد به خاطر مشکلات اقتصادی و اجتماعی منطقه است. مثلاً برای گرفتن زغال و سوزاندن آن تصمیم به قطع درختان می گیرند. باید برای معیشت مردم فکری کرد تا علاوه بر کمک به آنها از قطع درختان جلوگیری کنیم. مثلاً تبدیل دامداری سنتی به دامداری نیمه صنعتی می تواند بخشی از این مشکلات را حل کند. همراه با برنامه ریزی با دستگاه های مختلف برای بالا رفتن سطح درآمد مردم می توانیم شاهد این باشیم که مشکلات معیشتی، باعث قطع درختان نشود.

اما بحث قاچاق چوب که وجود دارد به خاطر گرانی چوب است. چوب در حال حاضر بسیار گران است و متقاضی زیادی هم دارد. به همین منظور حفاظت از آن نیز کار سختی است. ما باید قیمت چوب را در کشور متعادل کنیم. در این رابطه سازمان منابع طبیعی در حال برنامه ریزی است تا ضمن توسعه زراعت چوب در کشور برای واردات چوب و همچنین زراعت چوب در کشورهای همسایه مثل روسیه برنامه ریزی کنیم. امیدواریم با این برنامه ها بتوانیم قیمت چوب را در کشور کنترل کنیم تا بتوانیم قطع درختان به وسیله افراد سودجو را کاهش دهیم.