این جمله معروف از شهید آوینی، یکی از عبارات نابی است که به نظر می رسد سال هاست در سینمای ایران به دست فراموشی سپرده شده است! سینمایی که در طی چند سال گذشته نسبت به یکی از مهمترین مقاطع تاریخی پس از پیروزی انقلاب اسلامی بی میل و رغبت شده است. هشت سال سخت و طاقت فرسا که ما آن را با «هشت سال دفاع مقدس» به خاطر سپرده ایم و این روزها به نظر می رسد دغدغه چندانی برای تولید آثاری در راستای حفظ آن برای نسل های جدید وجود ندارد و بیشتر سینماگران ایرانی ترجیح می دهند به جای ساختن  «مهاجر» و «دیده بان» و «سفر به چزابه»، فیلم هایی به تِم خیانت، عشق های نافرجام و اعتیاد بسازند.

اما سینمای دفاع مقدس، از ابتدا تا این همه مهجور و بدون پشتوانه نبود. سینمایی که در همان سال های ابتدایی آغاز جنگ تحمیلی، تبدیل به دغدغه اصلی بسیاری از فیلمسازان جوان آن روزهای سینمای ایران شد و اتفاقا بخشی از مهم ترین و پرمخاطب ترین آثار دفاع مقدس، در همان سال ها تولید شد. جالب است که بدانید، دو فیلم «عقاب ها» به کارگردانی ساموئل خاچیکیان که محصول سال 1363 است و «کانی مانگا» به کارگردانی سیف الله داد که محصول سال ۱۳۶۶ است، طبق جدیدترین آمار منتشر شده، به ترتیب به عنوان اولین و دومین فیلم پرمخاطب تاریخ سینمای بعد از انقلاب اسلامی معرفی شده اند. علاوه بر این، در آن سال ها آثار متعددی همچون «پرواز در شب»، «افق»، «دیده بان»، «مهاجر» و «بلمی به سوی ساحل» توسط چهره های چون ابراهیم حاتمی کیا و رسول ملاقلی پور تولید شد که به سرعت در بین مردم به محبوبیت رسیدند.

در امتداد موفقیت های سینمای دفاع مقدس در دهه شصت، این بخش از سینمای ایران در دهه هفتاد، به بلوغ رسید. دهه هفتاد، سال هایی که بهترین فیلم های تولید شده در حوزه سینمای دفاع مقدس در آن اکران شد که فیلم های ارزشمند و موفقی چون «هور در آتش» «عملیات کرکوک»، «از کرخه تا راین»، «سجاده آتش»، «حمله به اچ۳»، «سفر به چزابه» «بوی پیراهن یوسف»، «لیلی با من است»، «دکل»، «آژانس شیشه ای» و «هیوا» تنها بخش از تولیدات سینمای دفاع مقدس در آن سال ها بود.

شاخصه اغلب آثار تولید شده در این دهه، تمرکز تولیدات این عرصه بر دنیای شخصی رزمندگان و مسائل خانوادگی آن ها بود و البته این نگاه در آن دهه مورد توجه اهالی سینما و مخاطبان قرار گرفت تا آنجا که «آژانس شیشه ای» ابراهیم حاتمی کیا که در شانزدهمین جشنواره فیلم فجر حضور پیدا کرده بود، توانست همزمان جایزه بهترین فیلم و بهترین اثر از نگاه تماشاگران به دست آورد و بعد از آن در زمان اکران نیز با استقبال خیره کننده ای روبرو شد.

دهه 80، آغاز افول سینمای دفاع مقدس بود. اتفاقی که تا سال ها بعد ادامه پیدا کرد و دیگر هیچگاه به روزهای سابق بازنگشت. می توان گفت که در این دهه تنها چند فیلم موثر و پرمخاطب در حوزه دفاع مقدس تولید شد که «اخراجی ها 1 و 2» مسعود ده نمکی دو مورد از آن ها محسوب می شد. این در شرایطی بود که احساس می شد دیگر فیلم های دفاع مقدس توان جذب مخاطب را ندارد و تماشاچی از این نوع سینما روی برگرداننده است اما «اخراجی ها» ده نمکی این معادلات را به هم ریخت.

هر چند که در کنار این دو اثر ده نمکی، آثار درخشانی چون «دوئل» ساخته احمدرضا درویش و «روز سوم» ساخته محمدحسین لطیفی تولید شد و نظر بسیاری از منتقدین و مخاطبان را به خود جلب کرد، اما مسیر اشتباهی که از سال های ابتدایی این دهه در سینمای دفاع مقدس جای پیدا کرد، تولید آثاری بود که در اصطلاح با نام «ضدجنگ» شناخته می شوند. تولید فیلم هایی چون «طبل بزرگ زیر پای چپ» و «پاداش سکوت» نمونه هایی از این دست هستند که حاصل خمودگی و افول سینمای دفاع مقدس در این دهه محسوب می شوند.

اوج افول سینمای دفاع مقدس را می توان در دهه 90 دید. دهه ای که تقریبا کمترین موضوعی که سینماگران ایرانی به عنوان یک دغدغه به آن می پردازند، ساخت آثاری در ارتباط با جنگ هشت ساله ایران و عراق است. این در حالی است که تعداد تولیدات سینمای ایران از دهه 60 که دوران طلایی سینمای دفاع مقدس بود تا به امروز چندین برابر شده است. ولی این سیر در ارتباط با تولیدات دفاع مقدسی سینما در جهت عکس حرکت کرده است و تعداد تولیدات این سینما روز به روز کاهش می یابد و به جای آن سوژه های به ظاهر اجتماعی همچون خیانت، اعتیاد و خودکشی تبدیل به دغدغه اول سینماگران ایرانی شده است.

شاهد مثال این حرف را می توان با مقایسه آثار حاضر در دو دوره اخیر جشنواره فیلم فجر که در واقع ویترین سینمای ایران محسوب می شود، یافت. در سی وسومین دوره این جشنواره که در سال 93 برگزار شد، چهار فیلم «تا آمدن احمد»، «تگرگ و آفتاب»، «حکایت عاشقی» و «بدون مرز» از سینمای دفاع مقدس حضور داشتند ولی در سی و چهارمین دوره آن که در بهمن ماه امسال برگزار شد تنها دو فیلم «ایستاده در غبار» و «دلبری» به نمایندگی از سینمای دفاع مقدس حضور داشتند که این میزان بی توجهی به این حوزه در طول سال های گذشته بی سابقه بوده است.

شاید مهمترین دلیل این اتفاق را بتوان در نگاه نادرست مدیران و برنامه ریزان سینمای دفاع مقدس جستجو کرد. مدیرانی که به این سینما، نگاه رفع تکلیفی دارند. نگاهی که همین تعداد محدود سینماگران دغدغه مند در این عرصه را برای تولید آثار جدید دلسرد می کند. حبیب الله کاسه ساز تهیه کننده دو فیلم پرفروش «اخراجی ها 1و2» چندی پیش در رابطه با همین موضوع گفت: «آنچه این روزها به نظر می رسد مظلومیت سینمای دفاع مقدس نگاه رفع تکلیفی مسئولان است. تلاش سینماگران هم در عرصه تولید تا وقتی نگاه مدیران و مسئولان درست نشود، بی ثمر است.»

همچنین قاسم زارع بازیگر شناخته سینما که در بیشتر آثار شاخص سینمای دفاع مقدس حضور داشته است، در رابطه با دلایل تضعیف سینمای دفاع مقدس می گوید:

البته در کنار بی توجهی مسئولین، به نظر می رسد تغییر برخی ارزش ها و به حاشیه رانده شدن مفاهیمی چون دفاع از وطن و مبارزه برای عقاید و باورها در میان غالب طیف گسترده ای از سینماگران، باعث کاهش تولیدات این عرصه شده است. چرا که نه تنها سینمای دفاع مقدس بلکه به طور کلی سینمای انقلابی و ارزشی در طی این سال ها نادیده گرفته شده است و بسیاری از موضوعات استراتژیک و مهم روز که باید بیش از پیش نسبت به آن توجه شود، در سایه بی توجهی اهالی سینما و همچنین مسئولین، از اولویت های سینمای ایران خارج شده است.

اما بهتر است یک بار دیگر این نکته مهم را به مدیران فرهنگی و اهالی سینما که این روزها از کاهش شدید مخاطبان سینما ناراضی هستند، گوشزد کرد که آثار سینمای دفاع مقدس اگر مورد حمایت قرار گیرند، بدون شک هم می توانند انتقال دهنده ارزش های مهم و اساسی مورد تاکید در نظام باشند و هم می توانند باعث آشتی دوباره مردم با سینماها شوند. اگر به این موضوع ایمان ندارید، نگاهی به لیست پرمخاطب ترین آثار سینمای بعد از انقلاب بندازید تا در میان 10 فیلم برتر آن، نام فیلم هایی چون «عقابها»، «کانی مانگا»، «اخراجیها۲» و «گذرگاه» ببینید که همه از تولیدات سینمای دفاع مقدس هستند.