به گزارش پایگاه اطلاع رسانی لنگرخبر، کتاب خاطرات علی اکبر صالحی که به زودی از سوی اداره نشر وزارت خارجه در اختیار علاقه مندان قرار خواهد گرفت بی شک یکی از جذاب ترین کتاب خاطرات تاریخ شفاهی پس از پیروزی انقلاب اسلامی است.
برای چنین پیشداوری دلایل مختلفی وجود دارد. او دومین وزیر خارجه ایران پس از محمدجواد ظریف است که خاطراتش را در اختیار علاقه مندان قرار خواهد داد.
این خاطرات به دلیل سمت های مختلف علمی، دانشگاهی و سیاسی دکتر صالحی در ریاست دانشگاه صنعتی شریف (دو بار)، نماینده ایران نزد آژانس بین المللی انرژی اتمی در وین (به مدت پنج سال)، معاون آموزشی وزارت علوم (دو بار)، معاون علمی و آموزشی سازمان همکاری اسلامی در جده (٤ سال)، رییس سازمان انرژی اتمی (دو بار)، وزیر امور خارجه (بیش از سه سال) و عضویت در هیات مذاکره کننده هسته ای ایران فضای بسیار مناسبی جهت متنوع کردن این کتاب فراهم کرده است.
بی تردید ایشان به دلیل خدمات بی شمارش در عرصه های مختلف علمی، دانشگاهی، دیپلماسی و هسته ای در طول بیش از ٤ دهه از عمرش، او را به یک چهره ماندگار در تاریخ ایران تبدیل کرده است.
از شش سالگی کار کردم
کتاب با زندگی نامه اجداد ایشان آغاز می شود. او از طرف پدری اصالتا اهل طالقان است اما بعدها اجدادش از طالقان به برغان قزوین می آیند. این دو منطقه از دهستان های همجوار هستند.
به استثنای پدرش که متولد قزوین است سه تا چهار نسل اجداش در کربلا به دنیا آمده اند.
صالحی در چهارم فروردین ١٣٢٨ در عشق آباد حسین (ع) در شهر کربلا به دنیا آمده است. او خود در این زمینه می گوید: «السلام علیک یا اباعبدالله» و «السلام علیک یا قمر بنی هاشم»؛ اینها جملاتی هستند که همیشه احساس می کنم روح من با آنها پیش از تولد انس گرفته و بارها از زبان مادر بزرگوارم شنیده ام». صالحی در شش سالگی و براساس اصرار خودش به پدر، مشغول به کار شده است: «شش ساله بودم که به پدر گفتم می خواهم کار کنم. گفت: می خواهی چه کار کنی؟ گفتم: می خواهم کاسبی کنم. آنقدر اصرار کردم تا راضی شد و من مشغول فروش اجناس مختلف در کنار مغازه پدرم شدم. دوستان پدر می آمدند و اذیتم می کردند؛ یکی پول می داد و یکی نمی داد. گاهی عصبانی می شدم و به پدر شکایت می کردم و ایشان به جای دوستانش حساب می کرد. در هر حال این کار را دوست داشتم».
پدر بزرگ صالحی او را برای ثبت نام به مدرسه «اخوت» کاظمین می برد. او خاطره این ثبت نام را چنین به یاد می آورد: «من دوست نداشتم به مدرسه بروم. یادم هست راه نمی رفتم و پدر بزرگ مرا می کشید، همین طور پاهایم روی زمین کشیده می شد تا به مدرسه رسیدیم. در سال اول ابتدایی ظاهرا خیلی بچه درس خوانی نبودم، چون بازیگوشی می کردم و بیشتر علاقه مند بودم که در کوچه سرگرم بازی باشم. از محیط مدرسه خوشم نمی آمد. چون حس می کردم آزادی ام محدود شده، روح آزاداندیشی داشتم».
رفتار با ایرانی ها در کاظمین تحقیرآمیز بود
او از خاطرات تلخش در این ایام چنین یاد کرده است: «آن وقت ها در عراق خیلی بحث عرب و عجم مطرح بود. در کاظمین و در کوچه ای که ما زندگی می کردیم مشخص بود چه کسانی ایرانی هستند به همین خاطر بچه عرب ها می آمدند و فریاد می زدند: عجم، عجم. رفتار آنها خیلی بد و بسیار تحقیرآمیز بود و ما را شهروند درجه دو می دانستند. در آن عالم کودکی خیلی ناراحت می شدم چرا که به کشورم ایران تعصب داشتم. از همان دوران بچگی حس وطن دوستی شدیدی داشتم، شاید علت آن به خاطر تحقیر ایرانی بودن بود که مشاهده می کردم.»
جلال الدین فارسی از شخصیت قذافی بسیار خوشش می آمد
بخش دوم کتاب به تحصیلات خارج از کشور صالحی، دبیرستان شبانه روزی سوریه، رفتن به لبنان و ثبت نام در مدرسه شبانه روزی، ورود به کالج بین المللی، ورود به دانشگاه امریکایی بیروت، آشنایی با امام موسی صدر به عنوان الگویی در زندگی وی، تاسیس جنبش امل و جایگاه اجتماعی این جنبش شیعی لبنان، خاطرات وی از جنگ ١٩٦٧ اعراب و رژیم صهیونیستی، سفر امام موسی صدر به لیبی، جنبش حزب الله لبنان، ارتباط با دوستان فلسطینی، تحصیل در امریکا، انتخاب رشته مهندس هسته ای و اخذ مدرک دکترا در سال ١٣٥٦ اختصاص یافته است.
صالحی در بهار ١٣٥٨ به همراه عده ای از مقامات داخلی آماده سفر به کشور لیبی می شود و پیشنهاد شهید عباسپور برای این سفر که جلال الدین فارسی هماهنگی آن را برعهده دارد، می پذیرد: «در این سفر خود آقای جلال الدین فارسی نیامد و فقط برای اعزام این هیات برنامه ریزی کرده بود. جلال الدین فارسی از شخصیت قذافی بسیار خوشش می آمد، ولی من برعکس ایشان، قذافی را آدمی بی هویت و بی برنامه می دانستم. روز سفر که به فرودگاه رسیدم، دیدم عکس بزرگی از قذافی را در کنار عکس امام خمینی (ره) گذاشته بودند. ناراحت شدم. امام یک رهبر و یک شخصیت صاحب ایده بود، ولی قذافی یک کودتایچی بی هویت بود که به شکل تصادفی قدرت را به دست گرفته بود.»
جدال صالحی با مردانی که برای قتلش آمده بودند
در بخش چهارم کتاب صالحی که ریاست دانشگاه صنعتی شریف را پذیرفته است به موضوعاتی همچون عدم استفاده از ماشین بنز اشرافی دانشگاه که در زمان سید حسین نصرخریداری شده بود، فعالیت های گروه های سیاسی در دانشگاه، ترورهای سیاسی سال ٦٠ یاد کرده و ماجرای دو موتور سوار که برای ترور رییس دانشگاه صنعتی شریف آمده بودند را چنین شرح داده است: «سرکوچه پیاده شدم و به سمت منزل که کوچه ای سربالایی است، حرکت کردم. هوا هنوز روشن بود. زنگ خانه را زدم، ناگهان دو جوان موتور سوار با شتاب به من نزدیک شدند. یکی از آنها از روی موتور پیاده شد، جلو آمد و تفنگ را روی سینه ام گذاشت، گفت: اسمت چیست؟ گفتم: این چه طرز سوال کردن است؟ اصلا تو کی هستی؟با صدای خشن تری پاسخ داد: حرف زیادی نزن! اسمت چیست؟ گفتم اسمم علی است. گفت: چه کاره ای؟ گفتم: معلمم. عمدا اسم و عنوانم را کامل نگفتم. نگاهی به دوستش کرد و گفت: عوضی گرفته ایم. فورا سوار موتور شد و آنجا را ترک کرد. آنها فکر کردند که اشتباه گرفته اند، ولی برای ترور رییس دانشگاه صنعتی شریف آمده بودند».
آقازاده مخالف نمایندگی من در آژانس بین المللی انرژی اتمی بود
صالحی خاطره خود را از علاقه مندی آقای خاتمی، رییس جمهوری وقت برای انتصاب وی به عنوان نماینده ایران در آژانس بین المللی اتمی و مخالفت اولیه آقای آقازاده، رییس وقت سازمان انرژی اتمی به تصور اینکه همسر وی خارجی و فرانسوی! و همچنین عرب بودن صالحی به دلیل آشنایی وی به زبان عربی! در کتابش شرح داده است. او در نشست خصوصی با آقازاده تلاش کرده است او را از این دو اشتباه درآورد. در همین ایام یازده نفر دیگر برای این ماموریت به آقای خاتمی معرفی می شوند ولی ایشان گفته بودند که انتخاب من فقط صالحی است. یعنی اگر قرار باشد که من انتخاب کنم نظرم آقای صالحی است.
البرادعی احترام خاصی برای انقلاب ایران قایل بود
صالحی در خاطراتش همکاری خود با شخص البرادعی، مدیرکل وقت آژانس بین المللی انرژی اتمی را چنین یاد کرده است: «آژانس کمیته خاصی متشکل از تعدادی از سفرا تشکیل داده که راجع به بودجه آژانس کار کنند. البرادعی توصیه کرده بود که بنده هم جزو ٨ نفر باشم. کم کم با ایشان بیشتر آشنا و رفیق شدیم و با زبان عربی با هم صحبت می کردیم و این همزبانی تا آنجا اثرگذاشت که اعتماد متقابل برقرار شد. آنقدر با هم رفیق شده بودیم که در خیلی از مسائل به من اعتماد می کرد. من هم سعی می کردم با او صادقانه رفتار کنم. این گونه کم کم دلخوری های گذشته ایشان از کشورمان زدوده شد. البرادعی احترام خاصی برای انقلاب ایران قایل بود و این مطالب را هم در کتاب خاطراتش به نام «عصر فریب» و مصاحبه هایش راجع به ایران گفته است. او در مصاحبه هایش تاکید کرده است که به هیچ وجه نباید ایران را با کشورهای دیگر منطقه مقایسه کنید. ایرانی ها فصل دیگری را باز کرده اند و متاسفانه عرب ها عقب افتادند.»
برخی در تهران می گفتند البرادعی جاسوس امریکا است
صالحی در جای دیگر کتاب، خاطراتش از البرادعی را چنین ادامه می دهد: «زمانی که در وین به عنوان نماینده ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی بودم، مدیرکلی آژانس در اختیار البرادعی بود. وقتی به تهران می آمدم و گزارش می دادم، بعضی از دوستان طوری صحبت می کردند که گویی از عالم غیب خبر دارند و همه چیز را می دانند. آنها با صراحت و با تاکید می گفتند: این آقای البرادعی که شما از او تعریف می کنید، جاسوس امریکاست؛ یعنی به همین راحتی استدلال می کردند که چون ایشان مدیرکل یک سازمان بین المللی است، پس حتما جاسوس امریکا است. البته از همان زمان این موضوع به نظرم بعید بود و به دوستان یادآور می شدم که احتیاط کنید و یک درصد احتمال بدهید که برداشت تان درست نباشد. البته بعدها فهمیدند، ولی دیگر خیلی دیر شده بود.»
برای تبرئه دولت سوریه در ماجرای حمله به سفارتخانه های خارجی به جده رفته بودم که سفارت انگلستان در تهران اشغال شد
رییس سازمان انرژی اتمی در بخش های بعدی کتاب ورود ایران به شورای حکام، بازدید البرادعی از نطنز، شیطنت بی فایده منافقین در خصوص قصد ایران برای غنی سازی و رد ادعای این گروه از سوی البرادعی، بهانه گیری غربی ها در این زمینه و تلاش آنها برای تصویب قطعنامه در محکومیت ایران، تاسیس گروه جنبش عدم تعهد در وین و امضای پروتکل الحاقی را شرح داده است.
صالحی خاطره خود را از اشغال سفارت انگلیس در تهران چنین شرح می دهد: اوایل بحران سوریه بود. می خواستند در سازمان همکاری اسلامی راجع به عضویت سوریه تصمیم گیری کنند؛ یعنی کشورهای عربی تلاش می کردند به بهانه حمله به سفارتخانه های کشورهای خارجی در دمشق، سوریه را از سازمان مذکور اخراج کنند. به همین خاطر ولید المعلم، وزیر امور خارجه سوریه به من زنگ زد و خواهش کرد که شخصا به این نشست بروم و از کشورش حمایت کنم. چون سوریه تنها مانده بود و کسی این کار را نمی کرد. من نیز قبول کردم و برای حمایت از سوریه و بیان اینکه حمله به سفارتخانه های خارجی، کار دولت سوریه نیست و خشم مردم است به عربستان رفتم. وارد جده شدم. در راه رسیدن به ساختمان سازمان همکاری اسلامی در بزرگراه در حرکت بودم که یک دفعه خبر اشغال سفارت انگلیس در تهران را به من منعکس کردند. خیلی عجیب بود. تصور کنید بنده در حال رفتن به جلسه ای بودم که بگویم در موضوع تعرض به سفارتخانه های خارجی و خصوصا عربی، دولت سوریه نقشی ندارد و عده ای سر خود این کار را می کنند که یک دفعه به من اطلاع دادند سفارت انگلیس در تهران اشغال شد! در ابتدا باورم نمی شد و گفتم: شوخی نکنید؟! این هم یکی از آن تناقضات است.
به وزیرخارجه انگلستان گفتم ماجرای اشغال سفارت در تهران را سیاسی نکنید
با وقوع این حادثه چه چیز به ذهن شما خطور می کند؟ انگار کسی آنجا از پشت پرده میدانست که من برای چه هدفی به نشست سازمان همکاری اسلامی رفته ام. در آن لحظه خیلی ناراحت شدم. از راننده خواستم خودرو را در کنار بزرگراه متوقف کند تا ببینم قضیه چه بوده است. بلافاصله با آقای سردار احمدی مقدم، فرمانده نیروی انتظامی تماس گرفتم و گفتم: سردار! این چه وضعی است؟ مگر شما پلیس دیپلماتیک ندارید؟ بالا رفتن از دیوار یک سفارت خارجی چه معنایی دارد؟ ایشان هم پاسخ دادند: کار مردم است، تلاش مان را کردیم ولی نتوانستیم جلوی آنها را بگیریم... فورا با همکاران در وزارت خارجه تماس گرفتم و گفتم که حتما کسی را به سفارت انگلیس بفرستند تا پیش سفیر بماند تا خدای نکرده آسیبی به وی نرسد. کمی از بروز حادثه گذشته بود که ویلیام هیگ که آن موقع وزیر خارجه انگلیس بود، تماس گرفت. به او متذکر شدم که: از اتفاقی که افتاده متاسفم؛ مردم قانون را در دست خودشان گرفتند و ما نتوانستیم آنها را کنترل کنیم. این اقدام در حقیقت ناشی از خشم مردم ایران نسب به رفتارهای شما و اتفاقاتی است که در دنیا و در منطقه ما رخ داده است و پلیس هم نتوانسته جلوی آن را بگیرد. شما به رابطه تاریخی دو کشور در گذشته واقف هستید؛ البته من نمی خواهم توجیه کنم و وظیفه داشتیم تا آنجا که توانستیم نگذاریم این اتفاقات بیفتد؛ ولی بروز این حادثه خارج از توان بنده بوده است و در آن شرایط، اوضاع از کنترل ما هم خارج شده بود. یک عده، خودسر این کار را کرده اند و هیچ ربطی به دولت ندارد. خواهش می کنم این را سیاسی نکنید. الان در جده هستم، ولی دارم مسائل را پیگیری می کنم...
لندن نگران کارمندان مفقودی خود در تهران بود
علی اکبر صالحی در ادامه شرح این ماجرا گفت: در ادامه مکالمه ویلیام هیگ تشکر کرد و گفت: آقای صالحی! موضوع این نیست. مطلب نگران کننده این است که پنج - شش نفر از کارکنان ما در ساختمان دیگر سفارت انگلیس در خیابان شریعتی (باغ قلهک) مفقود شده اند و ما هیچ خبری از آنها نداریم و نمی دانیم که الان کجا هستند. ممکن است بلایی به سرشان آمده باشد؟! ما از سرنوشت آنها بی خبریم... او چند بار تاکید کرد: آقای صالحی، سرنوشت آنها برای من مهم است. گفتم: نگران نباشید، یقین دارم اتفاقی برای آنها نیفتاده است. من این را با جدیت دنبال می کنم. به شما اطمینان می دهم که این مساله را سریعا حل و فصل خواهیم کرد. واقعا در برابر این وضعیت من چیزی برای گفتن نداشتم جز اینکه بگویم متاسفم. البته عذرخواهی نکردم و تنها کاری که در آن شرایط می توانستم انجام بدهم این بود که هم اظهار تاسف بکنم و هم تلاش کنم که وزیر امور خارجه انگلیس را آرام کنم و به ایشان اطمینان بدهم که تمام سعی خود را برای حل این موضوع به کار خواهم گرفت.
به سفیر انگلیس گفتم دنیا را با سیاست تفرفه بینداز و حکومت کن، اداره کرده اید
وزیر خارجه دولت دهم نحوه آشنایی خود با همتای انگلیسی خود را اینگونه شرح داد: قبلا با ویلیام هیگ در نیویورک ملاقات داشتم. بار اول خیلی با غرور آمده بود، ولی رفتارش را تعدیل کرد. در این دیدار از من پرسید: چرا به سفیر ما آگرمان (پذیرش) نمی دهید؟ چرا نمی گذارید سفیر ما به تهران بیاید و سفیر شما هم به لندن بیاید؟ آن موقع هنوز دو کشور در پایتخت های یکدیگر سفیر نداشتند.
گفتم: به تهران که برگردم موضوع را پیگیری خواهم کرد. به ایران که برگشتم موضوع پذیرش سفیر انگلیس و از سرگیری روابط دو کشور را در دستور کار قرار دادم. سپس این سفیر پیش من آمد که رونوشت استوارنامه خود را تحویل دهد. به او گفتم: آقای سفیر! می خواهم در مورد چند موضوع با شما صاف و پوست کنده و بدون روتوش صحبت کنم. کشور شما در این ٣٠٠-٢٠٠ ساله اخیر، هر جا که توانسته به ایران ضربه زده است. مردم ما خاطره خوشی از عملکرد دولت شما ندارند؛ آخرین آن هم همان حکومت ملی بود که به کمک امریکایی ها ساقطش کردید. کلا عملکرد شما در ایران مثبت نیست. البته ما قبول داریم که دولت انگلیس یک دولت کارکشته در سیاست است؛ اصلاً علم سیاست را شما پایه ریزی کرده اید؛ هزار سال است که دنیا را با همین سیاست تفرقه بینداز و حکومت کن، اداره کرده اید و خوب هم اداره کرده اید. واقعا آفرین، ولی ما نیز آموخته ایم و تصور نکنید که مانند گذشته یک کشور دست و پا بسته هستیم. به او توصیه کردم که از رفتارهای تردیدبرانگیز پرهیز کنید و اگر نیاز به مشورت باشد ما آماده ایم.
فراموش نکنیم دیپلمات های خارجی در ایران مهمان ما هستند
رییس سازمان انرژی اتمی در ادامه افزود: سه ماه بعد از این تجدید روابط، اشغال سفارت به وقوع پیوست؛ یعنی یک عده قلیلی آبروی یک ملت تاریخ ساز و تمدن ساز را به راحتی بردند. این حرکت شان با اسلام جور نبود. نباید فراموش کنیم که این دیپلمات ها، از هر کشوری که باشند در پناه بلاد اسلامی هستند؛ آنها مهمان ما هستند؛ اگر دوست نداریم اینجا باشند، خیلی شفاف به آنها بگوییم که از کشورمان خارج شوند. نباید به آنها امان نامه بدهیم و بیایند و بعد به آنها این طور تعرض کنیم. باز جای شکرش باقی است که آسیب جسمی به کسی وارد نشد، در آن صورت مساله بسیار پیچیده تر می شد. متاسفانه برخی رسانه ها به جای حمایت از وزارت امور خارجه، مطالبی علیه آن نوشتند که برخی از این مطالب را به عنوان نمونه نگه داشته ام. دوست دارم شما مطالب این روزنامه ها را در زمان حادثه سفارت بخوانید تا ببینید برخی مسئولان ما راجع به این اقدام چه مواضعی گرفتند. البته من نمی خواهم اسم کسی را ببرم، ولی معلوم بود که بیان این مواضع، نشات گرفته از یک جریان کاملا سیاسی بود. مثلا نوشته بودند: ما باید قبل از سفارت انگلیس، وزارت امور خارجه را اشغال می کردیم و قبل از سفیر انگلیس، باید تکلیف وزیر امور خارجه را روشن می کردیم. من این تصور را دارم که این افراد حاضر بودند حتی مملکت را در معرض خطر قرار بدهند تا به اهداف و مقاصد سیاسی خودشان برسند. در چنین شرایطی ما فقط صبر پیشه کردیم و چیزی نگفتیم تا اینکه رهبر فرزانه انقلاب به کمک ما آمدند؛ یعنی نهایتا حضرت آقا به این مساله ورود پیدا کردند و بعد از ورود ایشان، این نیروهای سرخود ساعت ٢٣ آن روز از سفارت انگلیس بیرون رفتند. به نظرم اگر حضرت آقا ورود پیدا نمی کردند این مساله حل نمی شد. حضرت آقا در خصوص اشغال سفارت فرمودند: این کارِ خیلی بدی بود...